Peter Jackson-documentaire Get Back werpt een nieuw licht op wat The Beatles in januari 1969 doormaakten

Deze week verschijnt de langverwachte driedelige documentaire Get Back, die Peter Jackson samenstelde uit 55 uur beeldmateriaal en 140 uur audio uit de kluizen van Apple. De audio was de afgelopen decennia al voor een deel uitgelekt, maar het beeldmateriaal nog nauwelijks. Voor beide ingrediënten geldt: niet eerder zagen en hoorden we The Beatles zo compleet, zo haarscherp en zo kraakhelder tijdens hun sessies in januari 1969. Sessies waaruit aanvankelijk een donkere bioscoopfilm en een gefragmenteerd album werden samengesteld.


Voedden The Beatles hun eigen herinneringen?
Het moet toch met name de korrelige, donkere bioscoopfilm zijn geweest, die de herinneringen van John, Paul en George en Ringo over die januarimaand zo grauw kleurde. In hun eigen reflecties op het project versterkten de vier Beatles hun herinneringen en voedden ze wellicht het beeld dat decennialang overgenomen werd in artikelen, boeken en documentaires. Hoewel het beslist niet allemaal peis en vree was, en vaak ronduit een ingewikkelde tijd, werpt de nieuwe Peter Jackson-documentaire een nieuw licht op januari 1969. Ruim twee jaar geleden vertelde Mark Lewisohn al dat hij nauwelijks een onvertogen woord kon ontdekken in alle tapes die hij beluisterde. Die uitspraak wordt nu ondersteund door wat ons deze dagen in drie lange documentaire-delen voorgeschoteld wordt.

Hoe snel kun je al conclusies trekken?
Afgelopen week kreeg ik de kans om, via een streng afgeschermde perslink, al zo'n 80% van de documentaire te zien. Het was een voorrecht, maar tegelijkertijd een uitdaging om zó snel uit zo'n enorme hoeveelheid beeld- en geluidmateriaal de juiste conclusies te trekken. Je moet het allemaal zien, verwerken, overdenken, heroverwegen en ook nog eens opschrijven. Het is bijna niet te doen. Toch wilde ik jullie graag laten weten wat mijn eerste gedachten en gevoelens bij Get Back zijn. En natuurlijk ben ik de komende dagen ook benieuwd naar wat Get Back bij jullie zelf oproept. In ieder geval mocht ik er met Jan Cees ter Brugge bij De Nieuws BV op NPO Radio 1 al een eerste reactie op geven.

De pluizen op de oranje trui van McCartney
Ten eerste was Get Back een fascinerende kijkervaring. De beelden zijn zo mooi gerestaureerd dat je de pluizen op de oranje trui van McCartney kunt zien, net als het vuil onder de nagels van Lennon. We zijn, meer dan ooit, een fly on the wall. Of eigenlijk een fly on the knee van The Beatles. En we kijken en luisteren mee hoe de band zich in het eerste deel probeert te verbinden met een nieuw project. Dat lukt maar nauwelijks. Een grote, ongezellige studio, een paar keukenstoelen en wat apparatuur. Het bleek een setting waarin The Beatles zich duidelijk vertwijfeld afvroegen waar hun beoogde documentaire en oefensessies voor een publiek optreden toe moesten leiden.

Ongeïnspireerd en doelloos
Nu Peter Jackson ons in die eerste, ongeïnspireerde en vaak doelloze fase van het Get Back-project zo met de neus op de feiten drukt, overkomt ons als kijker (althans: dat gebeurde bij mij) haast ook een gevoel van machteloosheid. Niet alles dat The Beatles aanraakten, veranderde in goud. Er wordt halfslachtig een nieuw nummer ingezet, waarna er snel een klassieker volgt, zoekend naar common ground, in een tijd waarin dat niet meer zo vanzelfsprekend leek. Het is de fase waarin McCartney, met de beste bedoelingen, zoekend naar een plan, regelmatig de leiding neemt. Haast in vertwijfeling. Lennon is mentaal afwezig, George voelt zich soms wat gedirigeerd en Ringo ziet het in stilte aan. Het is de ongemakkelijke waarheid van deze eerste dagen, die we als kijker samen met The Beatles beleven.

Een microfoon in een plantenbak
Wanneer George afhaakt en naar Liverpool blijkt te zijn vertrokken, is er aanvankelijk ongerustheid maar ook al snel een vorm vertrouwen dat alles goed komt. Lennon en McCartney trekken zich samen terug in de Twickenham-kantine en spreken onder vier ogen over de crisis. Gelijkwaardig, respectvol en nuchter. De cameraploeg duwde een microfoon in een plantenbak. Dankzij deze meesterzet, zitten wij op het puntje van onze stoel en horen we hoe de twee bandleiders de situatie evalueren en de nabije toekomst inschatten. Het is één van de momenten waarop je begint te beseffen hoe belangrijk dit document voor ons is, om te begrijpen wat er werkelijk is gebeurd. Net als bij het kijken naar de veel uitgebreidere beelden rond de discussie tussen Paul en George ("I play whatever you want me to play."). De soep werd uiteindelijk niet zo heet gegeten als hij leek te worden opgediend.

Nieuwe technieken
Dankzij nieuwe video- en audiotechnieken, waarin Peter Jackson artificial intelligence en machine learning toepaste, lukte het hem om qua beeld en geluid beter in te zoomen op het hele groepsproces dat zich ruim 50 jaar geleden in Twickenham en bij Apple afspeelde. We zoomen in op de nooit eerder getoonde tranen die in McCartneys ogen opwellen, als de toekomst van de groep ter sprake komt. We horen conversaties die jarenlang (al lagen ze in de kluis) ondergedompeld bleven in het geluid van gitaren en drums. Met schatgraven komt de waarheid aan de oppervlakte.

Het ongemak van Paul
Die waarheid, tenminste in de ruim zes uur die we nu voorgeschoteld krijgen, is een hele eerlijke en een hele mooie. Misschien is hij wel net zo troostrijk voor ons als liefhebbers, als hij was voor de overgebleven Beatles en hun inner circle. Want na de verhuizing naar de Apple-kelders, vanaf deel twee, begint de energie te stromen. We zien George hoopvol terugkeren, John mentaal weer aanhaken, Paul opklaren en Ringo ontspannen glimlachen. Yoko is bescheiden aanwezig en wordt met respect behandeld. De doelloosheid gaat over in een mix van meligheid en een zoektocht naar een manier waarop het project toch tot een goed einde kan worden gebracht. Daarbij is het Paul die er nog steeds het maximale uit wil halen. Niet bazig, maar kwetsbaar. Hij vraagt om een gestructureerde aanpak, benoemt zijn ongemak bij de leidersrol waartoe hij zichzelf haast gedwongen voelt, en hoopt nog steeds dat dat afsluitende concert er kan komen.

Overwinnaars-mentaliteit
Wanneer Glyn Johns hem influistert dat een concert op het dak wel eens de perfecte oplossing kan zijn, zien we McCartneys gitzwarte wenkbrauwen blij omhoog schieten en de ontspanning zich van zijn gezicht meester maken. Uiteindelijk is er een uitweg uit de rommelige zoektocht in de kelders aan Savile Row. En die ligt pal boven hun hoofden. En dan gaat het ook snel opwaarts met de energie. Er wordt een setlist samengesteld, hard gerepeteerd. Daarin tonen The Beatles zich een band die zich heel snel en doelmatig het soms complexe nieuwe materiaal eigen kan maken. Er ontstaat een overwinnaars-mentaliteit ("wij vieren tegen de rest van de wereld, tegen de deadline"). En zo sta je toch versteld van het niveau waarmee de nummers op het koude Apple-dak uiteindelijk gespeeld worden. Alles onder controle. Het geeft de ongelofelijke klasse van The Beatles als band weer. 


Van niets naar alles
Die overwinnaars-mentaliteit laat in Get Back zien hoe snel de energie binnen The Beatles om kon slaan. Eigenlijk was het vaak "alles of niets". Die hele reis, in dit geval van niets naar alles, maken we als kijker volop mee. Of het algemeen publiek dat proces voor de televisie uit zal zitten? Ik betwijfel het. Wie op afstand nieuwsgierig is, beleeft misschien meer plezier aan de verkorte bioscoopversie. Maar wie The Beatles van haver tot gort kent, het liefst binnenstebuiten keert, kijkt gefascineerd naar dit groepsproces, dat haast aandoet als een sociaal experiment. Als een big brother-setting, waarin de camera's vergeten worden. Net als alle conventies. 

Julian Lennon, Olivia Harrison en Sean Lennon

Broederschap
En dat is misschien ook wel zo mooi. Want wanneer de aanwezigheid van camera's vanzelfsprekend is geworden, zien we vier mannen die nog steeds een diepe verbondenheid uitstralen. We zien het onderlinge respect tussen Paul en John, de vriendschap tussen George en Ringo. We kijken naar vier bandleden (haast broers) die hun irritaties moeiteloos opzij schuiven en met een glimlach het volgende nummer inzetten. Die zich samen verbazen en slap lachen om alle speculaties die ze gezamenlijk in de Britse kranten lezen. De vrolijkheid, dat "doorgaan, tegen beter weten in" en dat broederschap zal veel kijkers een warm gevoel geven. Wat dat betreft kon een geëmotioneerde Julian Lennon het afgelopen week niet beter verwoorden: "The One True thing I can say about it all, is that it makes me so proud, inspired & feel more love for My/Our familiy, than ever before... And the film has made me love my father again, in a way I can't fully describe... Life Changing." Veel kijkplezier!