Imagine: het raadsel van de witte en de bruine Steinway-piano

Al een tijdje hield de vraag me bezig: op welke piano schreef John Lennon Imagine en was dit dezelfde piano waarmee hij het nummer opnam? Was het de bruine hoge Steinway of de iconische witte vleugel van hetzelfde merk? In de documentaires die we kennen over het album Imagine (Gimme Some Truth en, recenter, Above Us Only Sky) zien we Lennon op beide piano's spelen. De bruine upright piano stond in zijn Ascot Sound Studio, op zijn landgoed Tittenhurst Park. De witte vleugel bevond zich in één van de woonvertrekken aldaar. In The Beatles Story, het museum in Liverpool, zag ik een witte vleugel staan. Op recente foto's van Yoko Ono, zie ik haar ook achter een witte vleugel zitten, hoog en droog in haar apartement in het Dakota Building in New York. Daar kan ik dus niet tegen hè. Dus ging ik op onderzoek uit, in een poging de waarheid achter Lennons piano's en het nummer Imagine te achterhalen.

21 juli 1971

Steinway & Sons

In het werkelijk prachtige (en lijvige) boek Imagine John Yoko (2018) vond ik een interessante brief van het Engelse kantoor van de firma Steinway & Sons. Dat bedrijf werd in 1853 in Manhattan (New York City) opgericht door de Duitser Heinrich Engelhard Steinweg. Steinweg, die zijn naam naar Steinway veranderd moet hebben, startte met een fabriek in New York. Later volgde er ook eentje in Hamburg. De vestiging in New York leverde piano's en vleugels voor de Amerikaanse markt. Hamburg bediende de rest van de wereld, dus ook Engeland. Steinway & Sons had twee kantoren in Londen: aan George Street en op Hanover Square. Naar één van die kantoren werd op 27 januari 1971 vanuit het Apple-kantoor gebeld, namens John Lennon, om een vleugel te bestellen. De timing van die bestelling was niet geheel toevallig.

De bevestigingsbrief van John Lennons bestelling

Een piano voor Yoko's verjaardag

Op 18 februari 1971 zou Yoko Ono haar 38ste verjaardag vieren. Een kleine drie weken voor die tijd moet Lennon aan een verjaardagscadeau gedacht hebben. Yoko had in haar jeugd klassiek piano leren spelen. We weten dat ze in ieder geval Beethovens Mondschein Sonate speelde, waarmee ze John in 1969 inspireerde tot het schrijven van Because. Om Yoko te verrassen liet John in januari '71 een Steinway "O" Grand-vleugel bestellen, van het type 419051. Geheel in stijl met hun voorkeur voor sereen wit vroeg Lennon of het instrument een mat witte uitstraling kon krijgen. Blijkbaar waren dat soort vleugels van het gewenste type niet voor handen, want op de schriftelijke bevestiging lees ik dat het wit spuiten van de vleugel £ 1.891 kostte. Op een site met historische prijzen van Steinway-piano's vond ik dat het instrument rond 1971 zo'n 4500 dollar moet hebben gekost (ik vond overigens alleen prijzen in dollars). Leuk, het geeft een indicatie van wat Lennon uitgaf voor het verjaarsdagcadeau. Ter vergelijking: een dergelijk "Model O" kost tegenwoordig zo'n 75.000 dollar. Het originele exemplaar van Lennon is ongetwijfeld veel meer waard.

Extra instructies voor de firma Steinway

Om er zeker van te zijn dat Yoko's vleugel op tijd kwam, liet John bovendien doorgeven dat het instrument uiterlijk 12 februari 1971 geleverd moest worden. Hij was al niet heel erg op tijd met zijn bestelling, dus realiseerde zich vast dat hij risico liep dat het cadeau te laat zou arriveren. John liet de firma Steinway bovendien een zilverkleurig plaatje op Yoko's piano bevestigen met de woorden:

This morning

A White Piano

For Yoko

From John with Love  18.2.1971.

We lezen het allemaal in de bevestigingsbrief van de pianobouwers, waarin als leveringsadres opvallend genoeg Tittenhurst Park als Titenhurst Park wordt vermeld. 

Werd de bruine Steinway van de slaapkamer naar de studio verplaatst?

De kleine witte vleugel zal ongetwijfeld met veel blijdschap in ontvangst zijn genomen. Hij kreeg een prominente plek in de White Room van Tittenhurst Park. We kennen de beelden van Imagine-video waarop John en Yoko met de piano te zien zijn. Toch schreef John zijn vredeshymne niet op die witte piano, maar op de bruine upright Steinway-piano, model Z die ook in zijn bezit was. Dat instrument liet hij in december 1970 al op Tittenhurst Park bezorgen. In het boek dat ik hierboven noemde, staat een foto van een bruine piano, in een slaapkamer van het landhuis. Ik zie een gehavend instrument (of een foto die beschadigd is, maar dat laatste lijkt me onwaarschijnlijk). Volgens het bijschrift zou John Imagine op deze piano gecomponeerd hebben. Zelf dacht ik dat de bruine Steinway in de studio stond. We kennen de beelden waarop John Imagine aan de overige sessiemuzikanten voorspeelt. Daar zie ik John achter een/dezelfde piano zitten, die er niet zo gehavend uitziet. Hebben we het hier over dezelfde piano, is het instrument verplaatst? Wat verklaart het verschil in uiterlijk? De lichtval? De foto's uit het boek moeten haast in dezelfde periode zijn genomen. Intrigerend!

De piano in de slaapkamer

De piano in de studio

De wereld rond

Er van uitgaand dat de bruine upright Steinway verplaatst werd naar de studio, speelde John bij de officiële opname van Imagine dus op dezelfde piano als waarop hij het nummer componeerde: de bruine upright Steinway. Dit is ook het instrument dat George Michael vele jaren later, in oktober 2000 op een veiling kocht. De piano verhuisde vermoedelijk niet mee, toen John en Yoko zich niet lang na de opnamen van Imagine voorgoed in New York vestigden. George Michael gebruikte de piano eerst zelf, leende het instrument vervolgens uit aan The Beatles Story in Liverpool, maar besloot toen dat de Steinway de wereld rond moest reizen om de boodschap van vrede te helpen verspreiden. De piano was in verschillende musea in de Verenigde Staten te zien. Waar het instrument zich nu bevindt, is mij niet bekend. 

De Steinway-Z was korte tijd in The Beatles Story in Liverpool te zien.

Ongeschikte akoestiek

De witte Steinway-vleugel van Yoko is niet op de opname van Imagine te horen. Tijdens het opnameproces werd nog wel geprobeerd de vleugel te gebruiken, door microfoons vanuit de studio naar de White Room door te lussen, maar producer Phil Spector vond de akoestiek in de ruimte ongeschikt. 

Niet op de plaat, wel op de video

Yoko's vleugel speelde wel een hoofdrol in de Imagine-video en wordt zodoende altijd met het nummer geassocieerd. Yoko is nog steeds in bezit van het haar ongetwijfeld dierbare instrument. Op een foto van 18 februari 2018, is Yoko op haar 85ste verjaardag geportretteerd. Zittend op de kruk poseert ze in haar appartement. De witte vleugel in het Liverpoolse Beatles Story Museum is dus niet de originele Lennon-piano, laat staan het instrument waarop Imagine gecomponeerd werd. Kan ik weer rustig slapen. Bijna dan. Want wáár is die bruine Steinway-Z gebleven? 

Yoko Ono, 18 februari 2018, New York City

Waarom we Hey Jude van The Beatles dit jaar de Top 10 van de Top 2000 in willen stemmen

De Top 2000-stemweek begint vandaag. Voor mening muziekliefhebber toch altijd weer een mooi moment om zijn of haar eigen lijstje met favorieten vast te stellen. Ik doe er ook graag aan mee en ik moet zeggen dat ik het juist leuk vind om niet elk jaar op hetzelfde lijstje uit te komen. Soms hoor je gedurende het jaar wel eens een nummer waarvan je denkt: "Ah, die was ik helemaal vergeten, deze zou echt wel in mijn lijst thuishoren." Kortom: we wikken en wegen en ik hoop dat jullie er, net als ik, veel plezier aan beleven om weer met een fijne lijst voor de dag te komen. De onvermijdelijke vraag daarbij is natuurlijk: op welke Beatlesnummers stemmen jullie eigenlijk? Want met The Beatles en de Top 2000 is natuurlijk wel iets bijzonders aan de hand.

In 2015 stemden we massaal Imagine naar de nummer 1-positie

Ons favoriete bandje is natuurlijk al jaren de hofleverancier van de Top 2000. Met maar liefst 37 noteringen in de meest recente editie blijven ze The Rolling Stones (28) en Queen (25) ruimschoots voor. Als je daar ook nog eens het solowerk van The Fab Four bij optelt (inclusief Wings en The Traveling Wilburys), kwam je vorig jaar op 46 platen waarop een (ex-)Beatle te horen is. Dat is en blijft een indrukwekkend aantal. De hoogste positie die een Beatle ooit in de Top 2000 bereikte was natuurlijk John Lennon. Met de zinloze aanslagen in Parijs nog vers in het geheugen, stemde Nederland in december 2015 massaal op Imagine. Het beeld van de Parijzenaar die daags na de aanslag Imagine op een vleugel bij de Parijse concertzaal Bataclan speelde, heeft velen er toe bewogen om hun gevoelens van onmacht te vertalen in een stem op John Lennons vredesboodschap.

Het aantal Beatlesnummers in de Top 2000 slinkt

Als we naar het aantal Beatlesnummers in de Top 2000 kijken, zien we dat The Fab Four nog steeds oppermachtig zijn, maar een overzicht dat ik op Wikipedia vond, laat wel zien dat het aantal Beatlesnummers in de Top 2000 slinkt. Ik zie ook dat Queen de positie van The Rolling Stones nadert en ik vermoed dat Queen, mede door de recent uitgebrachte film over het leven van Freddie Mercury, zomaar de Stones eens voorbij kan streven in de editie 2018. We gaan het zien. 

Verdienen The Beatles geen Top 10-notering?

Vorig jaar brachten The Beatles het 't verst met Hey Jude, dat (slechts) de 61ste plek bereikte, gevolgd door Let It Be (79) en Yesterday (87). Hoewel dit trio van nummers gevolgd wordt door nog 34 Beatlesnoteringen, hebben we hier natuurlijk wel een beetje de kern van de zaak te pakken: zóveel nummers van The Beatles zijn bij zóveel mensen geliefd, dat er een enorme spreiding ontstaat in het aantal stemmen dat ze krijgen. En 37 liedjes de Top 2000 in stemmen blijft prachtig, maar het is tegelijkertijd ook jammer dat Hey Jude als best scorende Beatlesnummer "slechts" die 61ste plek haalt. En dat vind ik tóch jammer. Eigenlijk verdient een nummer van The Beatles op zijn minst een Top 10-notering. Het kan toch niet waar zijn dat de laatste uren van de Top 2000, op Oudjaarsavond gewoonweg níet meer over The Beatles gaan? Ik kan dat toch lastig verkroppen, alle mooie andere muziek ten spijt.

Hey Jude is dit jaar 50 jaar oud: een prachtig jubileum

Houd ik van campagnes, om een bepaald nummer de hoogste regionen in te stemmen? Niet echt. Iedereen moet stemmen op de platen die hem na aan het hart liggen. Dat ga ik ook doen. Toch ga ik zelf dit jaar ook op Hey Jude stemmen. Je mag tegenwoordig zo'n lange lijst met liedjes insturen, dat er voor Hey Jude ook echt een plekje is in mijn lijst. Ik doe het om diverse redenen: omdat The Beatles weer de Top 10 in moeten, omdat ik het een geweldig eerbetoon vind aan het jubileumjaar van The White Album (waar Hey Jude voor mij onlosmakelijk mee verbonden is) en omdat het nummer de tijdloze en epische kwaliteit heeft die hoort bij een hoge notering in de Top 2000. Van ons aller Stijn Fens weet ik dat het zijn favoriete Beatlesplaat is. En eigenlijk laat Hey Jude geen Beatleszieltje onberoerd. Het is het nummer dat Paul McCartney schreef over de zoon van John Lennon, maar óók over zichzelf. Daarnaast herkende ook John Lennon zichzelf nog eens in Pauls compositie. Dat geeft Hey Jude naast die grootste, epische kwaliteit, juist ook weer een heel persoonlijk karakter. Het nummer staat symbool voor de grotere veranderingen die het duo John Lennon en Paul McCartney in hun persoonlijke levens doormaakten in 1968. Het is tevens een lied dat overal ter wereld meegezongen wordt. Dat maakt het tot een universele hymne en daarmee een knappe compositie. Misschien is Hey Jude wereldwijd wel bekender dan Stille Nacht of de Negende Symfonie van Beethoven.

The movement you need....

Zullen we eens kijken wat er gebeurt en wat er mogelijk is met Hey Jude? Wie stemt er met mij mee om The Beatles weer in de hoogste regionen van de Top 2000 te krijgen dit jaar? Precies de plek waar we ze zo graag zien. The movement you need is on your shoulder...

Hoe Nicky Hopkins een deel van het solowerk van The Beatles naar een hoger plan tilde

Nu de film Imagine in de bioscopen draait, zien we hem her en der in actie. Vooral in het bonusmateriaal na de aftiteling. En dat is genieten. Zittend aan de toetsen voorzag hij de nummers voor John Lennons gelijknamige album van haast hemelse pianoklanken. Dat deed hij ook veelvuldig voor soloprojecten van George Harrison, Ringo Starr en een enkele keer voor Paul McCartney. Tevens leverde hij een bijdrage aan The White Album. Wie is, of beter gezegd: wie was deze virtuoze pianist? Deze week staat Nicky Hopkins centraal. Aan de hand van een aantal fragmenten, laat ik je graag horen hoe hij zijn stempel op het werk van de (solo)Beatles drukte. Lees en luister mee.

Een groot talent met een zwakke gezondheid

Nicky Hopkins werd geboren op 24 februari 1944 in Perivale, niet ver ten westen van Londen. Als kind volgde hij pianolessen, tot zijn talent zo opviel dat hij een studiebeurs kreeg voor de Royal Academy of Music in Londen. Daar haakte hij echter op zijn 16e alweer af om piano en mondharmonica in diverse bluesbandjes te gaan spelen. Zijn gezondheid zat hem danig in de weg. Al sinds jonge leeftijd leed Nicky aan de Ziekte van Crohn en een operatie op 21-jarige leeftijd kostte hem bijna z'n leven. Nicky's zwakke gezondheid dwong hem om als sessiemuzikant te werken. Toetreden tot een band en daarmee uitgebreid op tournee gaan, bleek in deze periode onmogelijk voor de toetsenvirtuoos. Wel werd hij zo'n beetje de meest gevraagde sessiemuzikant in Londen en omstreken. We horen Hopkins (ook in latere jaren) terug op platen van onder andere The Easybeats, The Kinks, The Rolling Stones, The Who, Jeff Beck en Harry Nilsson.

Nicky met zijn ouders

Nicky kwam in beeld bij The Beatles

Nicky's talent bleef niet onopgemerkt bij The Beatles. Op 11 juli 1968 was hij te gast in de studio om een electrische pianosolo in te spelen, als overdub bij de snelle (single)versie van Revolution. Ook vroeg George Harrison Hopkins' assistentie bij de opname van het nummer Sour Milk Sea. Een Harrisong die uiteindelijk door Jackie Lomax op de plaat werd gezet. In de periode 1970-1975 was Hopkins vaak in de studio te vinden bij albumprojecten van zowel Lennon als Harrison als Starr. Met John Lennon werkte hij, zoals gezegd, aan het Imagine-album, een plaat waarop Hopkins' toetsenwerk prominent te horen is. Denk daarbij aan het titelnummer, maar ook aan Jealous Guy, dat volledig op het spel van Nicky Hopkins leunt. Ook op Crippled Inside en Oh Yoko speelt de toetsenist een hoofdrol met zijn smaakvolle pianospel [video's]:

Harrison en Hopkins moeten haast wel een klik gehad hebben

Tijdens het opnameproces van Imagine moeten Nicky Hopkins en George Harrison, die ook aan de plaat meewerkte, elkaar beter hebben leren kennen. Een jaar later meldde Hopkins zich namelijk bij Harrison in de studio om mee te werken aan diens album Living In The Material World. De bescheiden Hopkins en Harrison zullen vast goed persoonlijk geklikt hebben. Muzikaal deden ze dat zeker. Op Give Me Love horen we een prachtig samenspel tussen Harrisons slide-gitaar en Hopkins' pianospel. [video]

Ook Ringo wilde Nicky op zijn plaat

Tijdens de Material World-sessies moet de daar regelmatig aanwezige Ringo Starr hebben gedacht: 'Die Hopkins wil ik ook wel op mijn volgende plaat.' En zo zette Nicky op Ringo's volgende soloalbum het intro in van één van diens grootste solohits, Photograph [video]:

Uiteindelijk klopte McCartney ook aan

Tussen zijn vele sessies door wist Nicky vervolgens in de zomer van 1974 weer tijd te maken om op John Lennons Walls and Bridges mee te spelen, zelf een aantal soloalbums op te nemen en her en der toch te touren. Alleen wanneer zijn gezondheid het toeliet. Pas vele jaren later klopte uiteindelijk ook Paul McCartney ook bij Hopkins aan. Voor een bijdrage aan zijn album Flowers In The Dirt dat in 1989 verscheen. Hopkins verzorgde voor That Day Is Done het toetsenwerk.

Nicky werd slechts 50 jaar oud

Het leven van Nicky Hopkins mag kort maar zeer productief genoemd worden. Op zijn officiële website vind je een lijst met alle albums waar hij een bijdrage aan leverde. Je slaat er van achterover als je bedenkt op hoeveel grote hits zijn pianospel te horen is. Peter van Cappelle zette voor Classic Rock Mag de tien bekendste solo's die Hopkins bijdroeg aan de popmuziek op een rij. Beslist even bekijken! Op 6 september 1994 stierf de getalenteerde pianist, slechts 50 jaar oud, aan complicaties bij een ingreep die opnieuw te maken had met zijn ziekte. Op dat moment werkte hij samen met Ray Coleman aan zijn autobiografie. Het boek zou uiteindelijk, met veel omwegen, in 2010 in het Duits en in 2011 in het Engels verschijnen.

Nicky's meest ontroerende pianopartij

Ik sluit deze blog af met één van de meest ontroerende Beatles-gerelateerde pianopartijen die Nicky Hopkins speelde [video]. Wat mij betret dan. Namelijk die van John Lennons Jealous Guy. Daarover zei drummer Jim Keltner:

Nobody in the world ever played piano like Nicky Hopkins – the way he played chords. A piano is a piano, and the keys are the keys, and the chords are chords, but one individual can make that same piano sound so different from another person and Nicky embodied that whole thing, man. Nicky played like nobody else. Nicky always sounded like he was in a cloud somewhere. His playing was astonishingly beautiful. He always elevated everybody. 

Lennon en McCartney in de jaren zeventig: deel 1 (1970-1975)

Na het uiteengaan van The Beatles restte John Lennon en Paul McCartney nog ruim tien jaar. Een periode waarin ze opnieuw een weg met elkaar moesten zien te vinden. De vanzelfsprekendheid van hun contact was, met het uiteenvallen van The Beatles, volledig verdwenen. Na vijftien jaar vriendschap, geboren uit een gezamenlijke liefde voor rock 'n' roll, een gedeeld verdriet om het verlies van hun moeders en een gemeenschappelijke droom om beroemd te worden, moesten John Lennon en Paul McCartney zich een weg banen door het decennium dat voor hen lag. Hoe verhield het tweetal zich in de jaren zeventig tot elkaar?

John en Paul eind maart/begin april 1974 in Santa Monica:
 de laatste foto die van hen samen bekend is.

Verwijdering en achterdocht

Aan het begin van de jaren '70 was er vooral sprake van verwijdering en achterdocht tussen John en Paul. In de hele financiële en juridische nasleep van het Beatles-imperium stond John met George en Ringo aan zijn zijde lijnrecht tegenover Paul. De drie lieten hun zaken behartigen door Allen Klein, terwijl Paul ervoor koos zich juridisch te laten vertegenwoordigen door zijn schoonfamilie, de Eastmans. Hoewel de meeste kwesties door accountants en juristen boven de hoofden van The Beatles uitgevochten werden, was er in die periode geen sprake van een erg warme band tussen John en Paul. Communiceren deden de twee via de pers (die hen uiteraard graag opjutte), hun liedjes en brieven.

Een pittige brief (circa 1971) van John en Yoko aan Paul en Linda: Don't give
me that Auntie Gin shit about 'in five years I'll look back as a different person.'

Lennon voelde zich zeer aangesproken door een liedje van McCartney

Op zijn album Ram, dat in mei 1971 verscheen, opende McCartney met het nummer Too Many People. We horen Paul zinnen zingen als: Too many hungry people losing weight en Too many people preaching practices. Hoewel Paul nooit heeft bevestigd of ontkend dat hij zich in het nummer rechtstreeks tot John richtte, was Lennon furieus en voelde hij zich zeer aangesproken. Op zijn eetstoornis en op zijn politieke campagnes. Lees de tekst mee en oordeel zelf: [filmpje]

Giftige tegenaanval op het album Imagine

John dook die zomer de studio in en schreef een furieuze tekst over McCartney, die niets aan de verbeelding overliet. In het bijzijn van George Harrison (die als medeplichtige de gitaarpartijen inspeelde), Yoko Ono die steeds fellere tekstregels aandroeg en Ringo Starr, die op een gegeven moment zei Jongens, zo is het genoeg, werd How Do You Sleep geboren. Hier was geen enkele twijfel over de intenties van Lennon om McCartney keihard te raken. In de clip zien we John Lennon, George Harrison en de overige bandleden terwijl ze het nummer inspelen. Een stevig stuk venijn, dat in schril contrast staat met de idealistische titeltrack Imagine van het album waarop het verscheen: [filmpje]

So Sgt. Pepper took you by surprise

You better see right through that mother's eyes

Those freaks was right when they said you was dead

The one mistake you made was in your head

Ah, how do you sleep

Ah, how do you sleep at night?

You live with straights who tell you, you was king

Jump when your momma tell you anything

The only thing you done was yesterday

And since you're gone you're just another day

Ah, how do you sleep

Ah, how do you sleep at night?

McCartney vond het allemaal ontzettend naar
In de pers grapte Paul McCartney dat hij juist prima sliep, sinds hij op het platteland woonde. Toch was hij wel degelijk geraakt door de precisieaanval van Lennon: Het was echt ontzettend naar. Ik vond het vooral heel triest. We waren echt heel hechte vrienden geweest sinds we een jaar of zestien waren, vertelde Paul, die ook moest toezien hoe John hem op de achterzijde van zijn Imagine-album parodieerde:

Een zacht antwoord
Pauls zachte poging tot verzoening volgde krap twee maanden later met het nummer Dear Friend op het Wings-album Wild Life. [filmpje]

Dear friend, what's the time?

Is this really the borderline?

Does it really mean so much to you?

Are you afraid or is it true?

Dear friend, throw the wine

I'm in love with a friend of mine

Really truly, young and newly wed

Are you a fool or is it true?

Are you afraid or is it true?

Een etentje en een wapenstilstand
Begin 1972 gebruikte John, inmiddels verhuisd naar New York, journalist Ray Connolly om een persoonlijke brief af te leveren bij de voordeur van 7 Cavendish Avenue. Jim McCartney, die op dat moment bij zoon Paul in Londen logeerde, pakte de brief aan. Laat je hier niet in meezuigen, jongen, zou vader McCartney de journalist hebben gezegd. Eind januari vlogen Paul en Linda naar New York en waren ze op uitnodiging van de Lennons te gast in hun toenmalige appartement aan Bank Street. Er werd gegeten en bijgepraat. Lennon en McCartney spraken af dat ze elkaar niet meer zouden bekritiseren in de pers en via liedjes. Hun wegen scheidden zich weer. Paul werkte intensief aan zijn carrière met Wings en John stortte zich in New York in het politieke activisme.


Lachend en musicerend
In maart 1974 kwamen Lennon en McCartney elkaar in Los Angeles tegen. Ze werden lachend en vriendschappelijk kletsend backstage in het Hollywood Palladium gezien, tijdens de uitreiking van de Grammy Awards. John was duidelijker milder gestemd over Paul en zijn muzikale prestaties. Hij noemde Band On The Run een geweldig nummer én album. In het verlengde van die ontmoeting bezochten Paul en Linda John op 28 maart in Santa Monica. John leefde inmiddels gescheiden van Yoko en bewoonde met maitresse May Pang een huis dicht bij het strand. Op deze gedenkwaardige dag maakten Lennon en McCartney nog één keer samen muziek. Achter de gesloten deuren van een naburige studio vond een jamsessie plaats, die onder invloed van de nodige verdovende middelen, dramatisch klonk. In het bijzijn van artiesten als Stevie Wonder en Harry Nilsson speelden John en Paul krakkemikkige versies van klassiekers als Lucille en Stand By Me, waarbij McCartney achter de drums zat: [filmpje]

Paul bracht John een belangrijke boodschap van Yoko
Vier dagen later zocht Paul John opnieuw op in zijn strandhuis. Terwijl John nog sliep, wekte Paul hem met een medley van oude Beatles-hits op de piano die in de woonkamer stond. Ook nam Paul John apart, met een boodschap van Yoko. Ze was bereid John terug te nemen, maar hij zou haar hart opnieuw moeten veroveren en in ieder geval eerst weer (apart) in New York moeten komen wonen.

Ringo en Paul achter de piano in Johns strandhuis in Santa Monica, 1974

Paul kroop opnieuw achter Johns piano
John knoopte de woorden in zijn oren en verkaste later dat jaar, weliswaar nog samen met May Pang, naar een apartement in East 52nd Street, New York City. May Pang schreef daarover: We waren nog geen uur in ons nieuwe appartement toen de telefoon ging. Het eerste telefoontje was van Paul. We hadden Paul en Linda in Los Angeles verteld dat ze, na onze verhuizing, altijd naar de Dakota konden bellen om ons nieuwe nummer te achterhalen. Ook omschreef ze hoe Paul en Linda al snel op bezoek kwamen en er een kleine reünie met Johns oudste zoon Julian ontstond, die op dat moment even bij zijn vader logeerde. Bij die ontmoeting nam Paul plaats achter de piano en begon te spelen. Volgens Pang in de hoop dat John zich aan zou sluiten of dat er een muzikale samenwerking zou ontstaan. Maar John hield zijn mond en staarde neutraal voor zich uit, blijkbaar nog niet toe aan een nieuw Lennon-McCartney-moment.

In de jaren die volgden zouden nog een aantal opmerkelijke ontmoetingen tussen John en Paul plaatsvinden, ver buiten het zicht van de pers. Daarover lees je volgende week meer!

Volgende week deel 2: 1975-1980

Imagine: kreeg Yoko Ono terecht erkenning voor haar bijdrage aan het nummer van John Lennon?

Er gaat werkelijk geen week voorbij waarin The Beatles niet in het nieuws zijn. Zo was er de afgelopen dagen aandacht voor de 75ste verjaardag van Paul McCartney, ontving hij van het Britse Koningshuis een bonus op zijn ridderschap met de zogenaamde Companion of Honour Award, hoorden we dat Dhani Harrison (de zoon ván) tekende voor een solo-deal met een platenmaatschappij en kreeg Yoko Ono een wel heel bijzonder bericht.

Yoko kreeg de credits voor Imagine

Yoko Ono en zoon Sean waren deze week te gast bij de jaarlijkse bijeenkomst van de National  Music Publishers Association. Gelukkig vond die plaats in New York, zodat de broze, inmiddels 84-jarige weduwe van John Lennon, niet al te ver hoefde te reizen om aanwezig te kunnen zijn. Tijdens het evenement werd Imagine uitgeroepen tot Song van de Eeuw en kreeg Yoko te horen dat zij, 46 jaar nadat Imagine werd uitgebracht, officieel als mede-auteur wordt aangemerkt. 

John vertelde zelf al eens over Yoko's bijdrage

In zijn speech haalde NMPA-voorzitter David Israelite een uitspraak van John Lennon uit 1980 aan. Tijdens een interview, in het jaar waarin hij werd neergeschoten, sprak Lennon al over Yoko's bijdrage aan het nummer: Imagine is een Lennon/Ono-nummer. Veel ervan, de teksten en het concept, kwam van Yoko. Maar in die dagen was ik wat egoïstischer, wat meer macho, en heb ik het nagelaten haar bijdrage te noemen. Die avond klonken de woorden van John door de zaal, toen het videofragment waarin hij over Imagine vertelde, werd afgespeeld. Ik ben nog op zoek naar dat filmpje. Het zou een BBC-opname moeten zijn. Heeft iemand 'm al gevonden op internet?

Het boekje Grapefruit als inspiratiebron

Wat droeg Yoko bij aan Imagine? Volgens John Lennon, kwamen zowel het idee als delen van de tekst van Imagine regelrecht uit Yoko's boekje Grapefruit, dat in 1964 verscheen. Terwijl The Beatles in hun A Hard Day's Night-periode zaten en de kleine Japanse kunstenares nog op geen enkele wijze in contact stond met de drukbezette band, verscheen dit bijzondere werkje. Het bevatte een aantal korte poëtische teksten, zogenaamde event scores, gebaseerd op het Japanse Boeddhisme. Deze event scores werden ontwikkeld door de kring van kunstenaars rond John Cage, waar Ono destijds mee in contact stond. De tekstjes zetten aan tot nadenken of mediteren, soms tot handelen. Een voorbeeld:

Go on transforming a square canvas

in your head until it becomes a

circle. Pick out any shape in the

process and pin up or place on the

canvas an object, a smell, a sound

or a colour that came to your mind

in association with the shape.

1962 Spring

Imagine the clouds dripping...

John Lennon ontdekte Grapefruit in de periode waarin hij een relatie begon met Yoko. In de heruitgave van het boekje in 1970, verzorgde hij het voorwoord. Eén van de teksten uit Grapefruit luidt:

Imagine the clouds dripping.

Dig a hole in your garden to

put them in.

1963 Spring

De eerste editie van Grapefruit, 1964

Imagine rolde bijna in één keer uit Johns vingers

Dat moet de tekst zijn die John aanzette tot associëren op het concept Imagine. Wat kun je je allemaal voorstellen? Wat kun je als songschrijver je luisteraars meegeven in je eigen event score? Op een ochtend in 1971 ging John achter zijn Steinwaypiano in de slaapkamer van zijn landhuis Tittenhurst Park zitten en rolde Imagine bijna als compleet nummer uit zijn vingers. Yoko Ono was bij hem en keek toe. Als een muze, als inspirator voor het concept. Er is een mooi filmfragment waarin John Imagine voorspeelt aan zijn muzikanten, tijdens de studiosessies. In de studio op Lennons landgoed waren in die periode onder andere pianist Nicky Hopkins, bassist Klaus Voormann en Beatlesmaatje George Harrison aanwezig. Die laatste speelde op een aantal nummers van het album Imagine mee. Ik deel hier dat fragment, afkomstig uit een documentaire over de totstandkoming van de elpee [filmpje, vanaf 1:15]

Toen Imagine in 1971 op het gelijknamige album verscheen, liet John het tekstje van Yoko klein afdrukken op de hoes:

Extra credits door deze credits?
Heeft het toevoegen van Yoko als mede-componist van Imagine nog financiële consequenties? Volgens de (Amerikaanse) regels van het copyright komt een liedje 70 jaar na het overlijden van de laatste componist beschikbaar voor het publieke domein. Lennon stierf in 1980. Daarmee zou Imagine in 2050 rechtenvrij worden. Nu Yoko als mede-auteur wordt toegevoegd, schuift dat jaartal fors op. Misschien profiteren de (klein)kinderen van zoon Sean er in de verre toekomst van dat er nog steeds royalties voor Imagine blijven binnenstromen, al lijkt geld niet bepaald het probleem in de familie. Oudste zoon Julian grijpt sowieso naast de centen; die werd jaren geleden volgens mij afgekocht. Dus tsja, wat hebben de Lennons er financieel aan? Het gaat vooral om de eer en om het rechtzetten van de geschiedenis.

Sean begeleidde zijn moeder
Over dat rechtzetten van de geschiedenis deelde Sean Lennon afgelopen week een emotioneel bericht via social media. Daarin vertelde hij hoe geëmotioneerd zijn moeder reageerde tijdens de ceremonie en dat geduld een schone zaak is. Yoko nam de award, zittend in haar rolstoel, in ontvangst met de woorden: this is the best time of my life.

Terecht?
Rest ons de vraag: is de erkenning van Yoko als mede-auteur van Imagine terecht? Ben je mede-auteur als je iemand anders sterk inspireert tot het schrijven van een bepaald nummer? Of moet je daarvoor toch echt tekenen voor een substantieel deel van de tekst, de akkoorden, de melodie of de arrangementen? Zei Yoko, zittend naast John aan de piano: als je van de C naar de F gaat, stop er dan een Cmaj7 in, dat klinkt beter! Of: Speel eens een E7 en een Am in het refrein en ga nu maar met de melodie wat verder omhoog daar. Mooi, houden zo, John! 


Muze
Wat mij betreft bewijst Imagine dat Yoko wel degelijk Johns muze was en dat Lennon en Ono zij aan zij als kunstenaars optrokken, elkaar daarbij stevig beïnvloedend. De vraag of Yoko terecht de credits krijgt, lijkt eigenlijk niet zo belangrijk meer na al die tijd. Ik zou denken: laat deze broze dame een traantje wegpinken en nog een keertje in de schijnwerpers staan. De plek die ze haar leven lang zocht.

You say you want a revolution: hoe politiek waren The Beatles?

De afgelopen week gebruikte de Amerikaanse presidentskandidaat Donald Trump een nummer van George Harrison bij één van zijn politieke bijeenkomsten. Laten we zeggen dat de Harrisons not amused waren. Dat lieten ze ook blijken. En recent waren ook Paul McCartney en Ringo Starr politiek in het nieuws met uitspraken rond de Brexit, het vertrek van Groot-Brittannië uit de Europese Unie. De pers vroeg Paul en Ringo naar hun mening en kreeg een eerlijk antwoord. Ik ging deze week op zoek naar de relatie die The Beatles hadden met politiek. Het leek me namelijk een originele invalshoek voor een blog. Een rondje langs de politieke velden dus.

Brian Epstein hield de meningen liever onder de radar
In de jaren '60, en zeker in het begin van hun carrière was het niet zo vanzelfsprekend dat The Beatles altijd maar eerlijk hun mening gaven over politieke kwesties. Maar al werden ze opgeslokt door tournees en opnamesessies, de bandleden waren wel degelijk geïnteresseerd in de wereld om hen heen. Open en bloot hun mening geven werd hen echter afgeraden en misschien zelfs wel verboden. Een politieke opinie, ideeën over religie, het privé- en gezinsleven: manager Brian Epstein zag graag dat de band hiermee onder de radar van de pers bleef. Niets mocht de carrière van de Fab 4 immers in de weg staan of schaden. Toch hadden The Beatles wel degelijk momenten waarop ze hun ideeën deelden. Al was dat soms verkapt.

John Lennon op de barricaden voor wereldvrede

Mister Wilson & Mister Heath
Na alle Love Me Do's, Yeah Yeah Yeah's en I Love You's, werden The Beatles midden jaren '60 volwassener in hun songteksten, Met die volwassener invalshoek was er in 1966 ook ruimte voor het kritische Taxman, dat George Harrison in 1966 aandroeg voor het album Revolver, dat deze week precies 50 jaar geleden uitkwam. Harrison deed zijn beklag over het Britse belastingsysteem dat al zijn zuurverdiende centen opslokte. Daarbij werden in de bekende achtergrondkoortjes 'ah ah Mister Wilson, ah ah Mister Heath' de toenmalige leiders van respectievelijk de Labour Party en de Conservatieven rechtstreeks toegezongen. Niet bepaald iets dat gebruikelijk was in die tijd.

Rassenscheiding & de Vietnamoorlog
Hoewel de Fab 4 zich slechts af en toe uitspraken over politieke kwesties, hadden ze hun principes. In de jaren '60 was er in de VS nog volop sprake van rassenscheiding in het openbare leven. Ook bij concerten. Daar weigerde de band pertinent aan mee te werken. In 1964 vertikten The Beatles het in Florida te spelen voor een gescheiden publiek. 'Ik verlies nog liever onze gage,' verklaarde John Lennon. Een jaar later werd contractueel al vastgelegd dat The Beatles absoluut niet speelden voor een gescheiden publiek. Een kwestie die in Californië aan de orde leek. Uiteindelijk dwongen de bandleden af dat het concert onder hun condities door ging. Wat die rassenscheiding betreft: Paul McCartney vertelt tegenwoordig bij zijn concerten dat hij het nummer Blackbird in het politiek onrustige jaar 1968 schreef. De rassenrellen in Amerika inpireerden hem tot een ode aan de onderdrukte vrouw en de burgerrechtenbeweging. Over de Vietnamoorlog werden The Beatles ook onophoudelijk naar hun mening gevraagd tijdens persconferenties in de VS. Hoewel Brian Epstein dit soort vragen dus liever niet gesteld zag worden, sprak de band zich hier ook duidelijk uit tegen de oorlog en elke vorm van oorlogsvoering.

De pers wilde altijd alles weten

Ruzie met Imelda Marcos
En dan was er nog de rel op de Filipijnen. In 1966 waren The Beatles op tournee in Azië. De groep ging op de Filipijnen niet in op een uitnodiging van presidentsvrouw Imelda Marcos, die hen met een officieel ontbijt wilde ontvangen. Officiële ontvangsten met hoogwaardigheidsbekleders behoorden niet zo tot de policy van de band. Zeker niet wanneer dat ter meerdere eer en glorie van het staatshoofd zelf was. De ijdele first lady begreep dat natuurlijk allemaal niet. De weigering zorgde voor het zwartste hoofdstuk in de geschiedenis van de band. The Beatles werden letterlijk het land uit geslagen en geschopt en konden ternauwernood hun vliegtuig bereiken om halsoverkop te vertrekken. Een interesssant en relatief onbekend hoofdstuk uit het grote Beatlesverhaal, waarin doorgaans vooral de successen centraal staan. Die Filipijnense kwestie is een verhaal op zichzelf.

The Beatles ontvluchtten de Filipijnen na een politieke rel rond Imelda Marcos

John Lennon was de meest politieke Beatle
Al vanaf jonge leeftijd las John Lennon enorme hoeveelheden boeken, tijdschriften en kranten. Met zijn snelle geest verslond hij dagelijks alles dat hij te pakken kon krijgen. Lennon ontwikkelde zich, misschien wel als gevolg daarvan, tot de Beatle die zich het meest opwond over politieke kwesties. Al in 1968, dat revolutionaire jaar in de wereldgeschiedenis, zong hij in het nummer Revolution over wat hem bezig hield rond het veranderen van de maatschappij. Chairman Mao kwam met naam en toenaam aan bod in de opzwepende song.

Van Lennon weten we natuurlijk ook dat hij van zijn huwelijksreis een bed-in-tournee maakte en overal ter wereld aandacht vroeg voor de wereldvrede. Met Kerst neuriën we nog steeds War is over, if you want it, op de bekende melodie van het nummer Happy X-mas. In mijn blog over John Lennon in New York kun je lezen dat Lennon en Ono zich begin jaren '70 stevig mengden in allerlei politieke kwesties in de VS. Het stel liet zich in met activisten en schreef nummers over misstanden in Amerika. Liedjes als John Sinclair en Angela handelden direct over publieke figuren uit de Amerikaanse samenleving die op dat moment in het middelpunt van de belangstelling stonden. Zo zat de linkse activist John Sinclair volgens Lennon ten onrechte in de bak voor het bezit van cannabis (It ain't fair, John Sinclair. In the stir for breathing air). Angela ging over Angela Davis, een aanhangster van de Black Panther-beweging die, ten onrechte, verdacht werd van de moord op een rechter. Lennon kreeg er direct de FBI mee op zijn dak, zoals je kunt lezen in de eerder genoemde blog. Die hele directe, activistische nummers van John werden geen hits en lijken ook te zijn verdwenen uit ons geheugen. Johns wat meer universele nummers, zoals Power To The People (in de clip zien we John als activist op straat) en Imagine bleken een wat langere houdbaarheidsdatum te hebben .

John en Yoko op 24 december 1969 met de Canadese minister-president
Pierre Trudeau, tijdens hun campagne voor wereldvrede

Dear Vladimir: Paul schreef brieven aan Poetin
Kunnen we Paul McCartney een politiek betrokken artiest noemen? Ja en nee. Paul was zeker niet met politiek bezig op de uitgesproken en soms wat agressieve manier die we van John Lennon kennen. Paul was een stuk minder direct ook. Hij gebruikte zijn liedjes niet vaak als middel om politieke doelen te bereiken. Toch nam Paul wel het nummer Give Ireland Back To The Irish op, als direct antwoord op de verschrikkelijke gebeurtenissen in 1972 in Noord-Ierland op Bloody Sunday. Het activisme van McCartney richtte zich verder eigenlijk vooral op dierenrechten, waarbij hij organisaties als PETA en Friends of The Earth openlijk steunde. Toch liet Paul af en toe van zich horen, zoals twee keer in een openbare brief aan Vladimir Poetin, waarin hij vroeg om de vrijlating van 28 Greenpeace-activisten en de vrouwen van de band Pussy Riot.

Een fragment uit de brief van McCartney aan Poetin

Trump Yourself: de Harrisons en hun afkeer van Donald Trump
George Harrison had een enorme hekel aan alles dat met politiek en autoriteit te maken had. Hij trad slechts één keer op bij een benefietconcert van The Natural Law Party in Engeland en richtte zich vooral op religie en humanitaire projecten voor Unicef. Toch ging hij in 1974 op een uitnodiging in om te komen lunchen op het Witte Huis. Harrison reisde door Amerika met zijn Dark Horse-tour en had Jack Ford, de zoon van de toenmalige president Gerald Ford, bij een concert ontmoet. Jack voelde zich zo hartelijk behandeld door Harrison, dat hij hem en zijn band een tegenuitnodiging op het Witte Huis deed toekomen. Daarbij sprak George ook kort met Gerald Ford en speldde hij de president een button met het Hindoestaande 'Ohm'-teken op.

Een Harrison Ford moment: Ohhmmmmmm

George zal zich spreekwoordelijk hebben omgedraaid in zijn graf toen Donald Trump deze week het nummer Here Comes The Sun liet afspelen bij één van zijn verkiezingsbijeenkomsten. Ik moet zeggen dat ik daar ook wel pijn in mijn maag van kreeg. De Harrison Estate keerde zich direct publiekelijk, duidelijk, maar toch ook met humor tegen het gebruik van het Harrison-erfgoed door zo'n discutabele presidentskandidaat. Trump had beter Harrisons nummer Beware of Darkness kunnen gebruiken, liet de familie cynisch via Twitter weten:

Ringo Starr: Brexit is een prima idee
En wat vond Ringo Starr nu eigenlijk van Brexit? Hoewel we hem nooit op politieke uitspraken hebben kunnen betrappen, was Ringo hier ineens erg duidelijk over. Duidelijker dan McCartney, die eerlijk aangaf die hele Brexit-toestand maar lastig te vinden, niet wetend wat hij had moeten stemmen. Ringo daarentegen vond het vertrek van Groot-Brittannië uit de Europese Unie helemaal prima. Hoewel hij de samenwerking van de Britten met de rest van Europa aanvankelijk als een goed gegeven zag, verklaarde hij onlangs dat de alliantie volgens hem nergens op uit was gedraaid. It didn't turn into a love fest, aldus Ringo, die de laatste jaren bijna alleen nog maar de woorden Peace & Love voor elke cameralens roept.

Of is dat laatste, in alle eenvoud, uiteindelijk het ultieme politieke statement?

Peace & Love: de laatste jaren zien we Ringo alleen nog op deze manier op foto's

Child of Nature: The Beatles in India

Een zondagochtend in april, redelijk vroeg nog. Het is stil op straat. Dat is ook niet zo gek: de regen valt met bakken uit de hemel en verandert zelfs in natte sneeuw. Ik kijk naar buiten. Het frisse groen en de witte bloesem van de perenboom in de tuin vormen een sterk contrast met de blauwgrijze lucht. Mooi licht voor fotografen, denk ik.

Akelei

Speuren naar verandering
De afgelopen twee weken heb ik me verbaasd over de snelheid waarmee de tuin verandert in deze tijd van het jaar. De magnolia bloeit wit, felgekleurde tulpen klappen open en dicht op het ritme van het etmaal. Het groen van de akelei kondigt alvast de paarse gloed aan die straks in de hele tuin te zien is. Wanneer ik op een doordeweekse dag aan het eind van de middag thuiskom uit het werk, vind ik de tuin het mooist. Nadat ik mijn fiets in de schuur heb gezet, speur ik naar verandering. Het is zo'n moment waarop je ruimte krijgt voor gedachten. Ik dwaal af naar India, 1968. Niet dat ik toen zelf het levenslicht al gezien had, maar soms ben je ergens bijgeweest wanneer je er veel over hebt gelezen, de filmbeelden hebt bekeken en de muziek hebt gehoord. Het enige dat nog ontbreekt, zijn de geuren. En, in het geval van India, ook zeker de hitte.

Mediteren bij de Maharishi

Op 16 februari 1968 zitten John Lennon en George Harrison met hun vrouwen Cynthia en Pattie in een taxi, die hen in een rit van een kleine 250 kilometer van het vliegveld van New Delhi naar Rishikesh brengt. Een lange reis naar het gebied aan de voet van de Himalaya. Daar worden ze verwacht door de Maharishi Mahesh Yogi, een kleine giechelende Indiër die ze in augustus 1967 in Londen ontmoetten en bij wie ze vervolgens 10 dagen te gast waren tijdens een retraite in Wales. De kennismaking met Transcendente Meditatie werd daar onderbroken door het schokkende nieuws dat hun manager Brian Epstein thuis in Londen levenloos was aangetroffen. Het bezoek werd afgebroken, de Maharishi moest wachten.

De plek anno nu: sporen uit het verleden

Geheime post
In de Ahsram van de Maharishi, waar op 20 februari ook Paul McCartney met zijn toenmalige verloofde Jane Asher en Ringo Starr met zijn vrouw Maureen arriveren, verblijven The Beatles voor een wat langere periode bij hun nieuwe leermeester. Ze zijn daar niet alleen, maar maken deel uit van een entourage leergierige bezoekers. Onder hen zijn Beach Boy Mike Love, singer-songwriter Donovan en actrice Mia Farrow. De rust, het mediteren, het gezonde vegetarische eten en de frisse berglucht geven de creativiteit van de muzikanten een enorme impuls. Er wordt gitaar gespeeld, gezongen, gecomponeerd. Helemaal loskomen van thuis kan John Lennon niet. In zijn hoofd zit een kleine Japanse kunstenares die hij in Londen ontmoet heeft. Zijn dagelijkse wandeling naar het kleine postkantoor wordt regelmatig beloond met geheime post van deze mysterieuze vrouw, die hem mateloos intrigeert.

Jane, Paul, Maharishi, George en Pattie

India als inspiratiebron

Aan de voet van de Himalaya schrijven The Beatles een deel van hun witte dubbelelpee The Beatles bij elkaar. Zo bevat de plaat het op Mia Farrows zus Prudence geïnspireerde Dear Prudence. De serene omgeving vormt ook de inspiratie voor Across The Universe, naar mijn mening één van de mooiste liedjes die John Lennon ooit maakte. Beïnvloed door een lezing van de Maharishi, schrijft John het nummer Child of Nature. Een gevoelige ballad met een prachtige, qua intonatie wat Oosters klinkende melodie. Hij neemt er in Engeland een demo van op. Die versie laat ik je nu horen via het filmpje. Geniet daarbij van de geweldige beelden uit India. Peace and love, je bent er helemaal bij.

On the road to Rishikesh

I was dreaming more or less

And the dream I had was true

Underneath the mountain ranges

Where the wind that never changes

Touch the windows of my soul

Bryan Ferry

Gek genoeg blijft Child of Nature bij het opnemen van de Beatles-albums die nog volgen, op de plank liggen. Toch wordt het nummer uiteindelijk wereldberoemd, als het in 1971, met nieuwe titel en nieuwe tekst als Jealous Guy op het Lennon-album Imagine verschijnt. Het mooist aan deze versie vind ik de smaakvolle baspartij van Klaus Voormann. Bryan Ferry van Roxy Music zingt het liedje trouwens in 1981 opnieuw de hitlijsten in.

Deventer Boekenmarkt

Terug naar India. Er zijn verhalen genoeg te vertellen over de bijzondere reis van the Fab Four, maar dat doe ik graag bij een volgende gelegenheid. Fotograaf Paul Saltzman maakte een erg mooi fotoboek over het leven op de Ashram. Een paar jaar geleden stond ik er op de Deventer Boekenmarkt mee in mijn handen. Het was een limited edition en ik moest er enkele honderden euro's voor neertellen. Dat heb ik niet gedaan. Op deze site vind je zijn foto's en herinneringen. 

John en Paul componerend in Rishikesh

Aardse interesses

Oh ja, tot slot: hoe lang bleven The Beatles eigenlijk in het heiligdom? Ringo hield het al na 10 dagen voor gezien. Hij kon niet tegen het voedsel. Paul wilde na 4 weken wel weer aan het werk. John en George bleven uiteindelijk 6 weken, maar vertrokken halsoverkop, toen gefluisterd werd dat de Maharishi naast zijn spirituele gaven ook hele aardse interesses bleek te hebben. In enkele dames uit het gezelschap nog wel. Dat resulteerde bij John Lennon in het nummer Sexy Sadie, een cynische afscheidsgroet aan de Maharishi (Sexy Sadie, what have you done? You made a fool of everyone). Typisch John Lennon: van de hemelse sereniteit zo weer frontaal in de aanval.