'Stuart was de broer die ik nooit gehad heb': blog en podcast over het leven van Stuart Sutcliffe én: op bezoek bij zijn beste vriend Rod Murray

Jullie hebben nog een heel mooi verhaal tegoed over het bezoek dat ik vorig najaar samen met het Fab4Cast-team aan Liverpool bracht. Over het eerste deel van onze avonturen kon je de afgelopen maanden al meer lezen in de blog. Ook verscheen ons reisverslag als podcast-aflevering. Maar!! Er is meer. We bewaarden het mooiste voor het laatst. We traden in Liverpool namelijk ook in de voetsporen van de jong gestorven eerste bassist van The Beatles: Stuart Sutcliffe. Die route bracht ons heel dicht bij de bijzondere, getalenteerde en gevoelige jongen die Stuart was. De plekken die we bezochten, maakten indruk op me. Om maar te zwijgen van het lange gesprek dat we mochten hebben met Stuarts beste vriend.

Stuart Sutcliffe:
(23 juni 1940 - 10 april 1962)

In het Hamburgse atelier bij Astrid

Onze eerste onvergetelijke ervaring met het erfgoed rond Stuart Sutcliffe hadden we al opgedaan in Hamburg. In het voorjaar van 2018 brachten we een bezoek aan de Duitse havenstad, onder andere om het concert van Ringo Starr te bezoeken en daarnaast eens heel goed een aantal plekken te bestuderen waar The Beatles hun eerste stappen richting de onsterfelijkheid zetten. Die reis bracht ons, zoals jullie misschien nog weten, heel onverwacht tot in het voormalig schildersatelier van Stuart. Op de zolder van het pand, dat destijds het familiehuis van Astrid Kirchherr was, stonden we ineens op de plek waar Astrid op 13 april 1962 de beroemde foto's van John Lennon en George Harrison schoot. Dat was vlak na het overlijden van Stuart, die destijds in Hamburg bij zijn grote liefde Astrid was achtergebleven. John en George bezochten Stuarts atelier en stonden verdoofd van verdriet tussen de kwasten en potten met terpentine, terwijl Astrid het moment indringend vastlegde. Ook wij poseerden op die plek, met groot historisch besef en een gevoel van respect voor Stuart.

Rondkijken in Huyton, Oost-Liverpool

Aan dat moment moest ik regelmatig terugdenken toen ik eind september in Liverpool aan onze 'Stuart Trail' begon. Eerst met Wibo en Michiel. Al snel kon Jan Cees ook aansluiten. Voorzien van een door Wibo samengesteld draaiboek, volgden we het voetspoor van Stuart. Stu, zoals we hem al snel gingen noemen, werd op 23 juni 1940 in Edinburgh, Schotland geboren, maar verhuisde op jonge leeftijd naar Huyton, aan de oostelijke kant van Liverpool. We keken rond in de wijk waar hij opgroeide, al was er door renovatie en herinrichting veel veranderd. Als kind bezocht hij er de Parkview Primary School (1946-1950) en de Prescot Grammar School (1951-1956). Wekelijks zong Stuart in het koor van St. Gabriel's Church. We passeerden deze kerk met onze huurauto, wetend dat dit ook de plek was waar Stu's uitvaartdienst plaatsvond. Niet veel later stonden we aan Stuarts graf op de Huyton Parish Cemetery. 

Een klein gezelschap rond een graf

Dit is de plek, realiseer ik me, waarop 19 april 1962, een klein gezelschap bijeen kwam om afscheid te nemen van het naar Liverpool overgevlogen lichaam van Stu. Volgens het onderzoek dat Mark Lewisohn deed waren daarbij in ieder geval (naast de familie) aanwezig: Cynthia Lennon (namens John), moeder Louise Harrison (namens George), Astrid Kirchherr, Klaus Voormann, voormalig Beatlesmanager Allan Williams en Stuarts beste vriend: Rod Murray. The Beatles waren er niet. Zij hadden verplichtingen in Hamburg. Terwijl ik bij het graf stond, probeerde ik me in te beelden hoe dat hartverscheurende tafereel er moet hebben uitgezien: het afscheid van een 21-jarige zachte, getalenteerde jongen, met een artistiek oeuvre voor de boeg, dat er nooit zou komen.

Rod Murray en Stuart Sutcliffe

Op de thee bij Rod

In de dagen die volgden, reisden we Stuart in Liverpool achterna. Dat waren met name de plekken waar hij, als Art College-student, vanaf 1956 op kamers ging: eenvoudige onderkomens aan Canning Street, Percy Street en Gambier Terrace. Op de meeste plekken woonde Stu samen met zijn beste vriend Rod Murray, die tevens aan het Art College studeerde. Als er iemand is, die Stuart Sutcliffe goed gekend heeft, die ooggetuige was van het ontstaan van het contact tussen Stuart en John Lennon, Paul McCartney en George Harrison, dan was het deze Rod Murray. Het was dan ook geweldig nieuws dat Wibo de inmiddels bejaarde Murray had weten te vinden. Ja, we waren welkom op de thee. Dus reden we op maandagmiddag 30 september 2019 Rods erf op, in een plaatsje op zo'n 30 minuten rijden van Liverpool.

Met Wibo Dijksma, Michiel Tjepkema en Rod Murray
(Jan Cees ter Brugge zou die avond pas in Liverpool arriveren).

'Stuart was de broer die ik nooit gehad heb'

Zittend bij de tafel in zijn bungalow, stak Rod tegen ons van wal. In de hoek stond een zelfgemaakte houten basgitaar, waarmee Rod zelf het idee had zich bij de band van John, Paul en George aan te sluiten. Dat verhaal zou hij ons die middag vertellen. Aan de muur hingen een aantal echte olieverfschilderijen en tekeningen van Stuart. Ik keek verwonderd om me heen, terwijl Rod ons meenam naar de periode 1956-1962, de tijd waarin hij een innige vriendschap opbouwde met Stuart. 'Hij was als de broer die ik nooit gehad heb,' vertelde Rod ons licht geëmotioneerd. Nog steeds, na al die jaren. Ik keek in de ogen die het destijds allemaal zagen gebeuren en realiseerde me: dichter bij Stuart Sutcliffe en het studentenleven van John, Paul en George hadden we niet kunnen komen. Ik nodig je van harte uit ons reisverslag over Stuart en ons interview met Rod te beluisteren. De podcast vertelt het hele verhaal....

Verder lezen en luisteren:

Fab4Cast in Hamburg

Op pad in Hamburg, deel 1: Mach Schau!

Op pad in Hamburg, deel 2: Rock 'n' Roll

Op pad in Hamburg, deel 3: Love Me Tender (het liefdesverhaal van Stuart en Astrid)

Bijzonder bezoek in Ye Cracke in Liverpool: de pub van John Lennon en Stuart Sutcliffe

Terwijl de regen met bakken uit de donkere hemel valt, zien we links van ons de grote Anglicaanse kathedraal opdoemen: prachtig verlicht, als een baken in één van de oudste buurten van Liverpool. Het is maandagavond 30 september en ik ben een amper een etmaal in de stad die de bakermat van The Beatles werd. Met de heren van Fab4Cast doorkruis ik in een paar dagen de buurten, straten en buitenwijken. We komen zelfs nog 40 kilometer ten noorden van Liverpool uit, voor een bijzonder bezoek.

John, Cyn en Stu

Dat bezoek, waarover jullie binnenkort meer kunnen horen in de podcast, hadden we er die donkere, regenachtige maandagavond net opzitten, toen we onze huurauto inleverden, snel wat aten en lopend koers zetten naar het Knowledge Quarter. Het is de wijk met het Liverpool Institute (nu omgedoopt tot LIPA), waar Paul McCartney en George Harrison destijds naar school gingen, de wijk met het Liverpool College of Art, waar John Lennon, zijn latere vrouw Cynthia Powell en Stuart Sutcliffe elkaar leerden kennen. Diverse studentenhuizen en pubs, die zich allemaal om ons heen bevinden, markeren de plekken waar deze tieners, je kon ze nog nauwelijks volwassenen noemen, hun weg zochten, maar ook zichzelf en elkaar zochten. Net onder de vleugels van het ouderlijk gezag vandaan, of af en toe...voor een paar uurtjes.

Een vroege foto van Cynthia en John
op het stoepje bij Ye Cracke (1958)

Mark Lewisohn is in town

Dan staan we voor de deur van Ye Cracke (spreek uit: The Crack), één van de oude kroegen in de buurt. Binnen brandt licht, we duwen de deur open, we worden verwacht. Onze druipende paraplu's en jassen vinden een plek op wat stoelen bij een radiator. De kroeg is leeg, met uitzondering van een kleine halfopen binnenruimte (The War Room), waar vrolijk geconverseerd wordt. Wanneer we om de hoek kijken, worden we hartelijk begroet door Mark Lewisohn. De aimabele Beatlesbibiograaf is twee dagen 'in town' en houdt audiëntie. Althans, zo ervaren wij dat toch een beetje. De bescheiden Lewisohn zal de laatste zijn die daar zo tegenaan kijkt. Wetend dat wij in Liverpool zouden zijn, mede om zijn lezing Hornsey Road te bezoeken, nodigde hij ons uit om naar Ye Cracke te komen. Samen met een aantal van zijn 'favourite Liverpool People'. Wij sloegen die uitnodiging niet af.

Mark Lewisohn was in Liverpool met zijn
theatercollege Hornsey Road over...Abbey Road

'This is Liverpool, Anne'

Tijdens zijn jarenlange onderzoek voor het eerste deel van de trilogie All These Years, sloot Mark zijn werkdagen in Liverpool meestal af in deze pub. Daar overkwam hem wat menig bezoeker aan de stad gebeurt: je hoeft maar vriendelijk naar een Liverpudlian te knikken en je krijgt een grap om je oren, een vraag wie je bent en waar je vandaan komt of zomaar een biertje aangeboden. 'Ik heb heel wat vaste bezoekers van Ye Cracke leren kennen, in al die weken dat ik hier zat,' vertelt Mark me, wanneer we ons met z'n allen verplaatsen naar een iets ruimere hoek waar we comfortabeler kunnen zitten. Ons gesprek wordt onderbroken doordat één van zijn vrienden het uitbrult van het lachen, om een grap die zojuist gemaakt is. Ik kijk Mark glimlachend aan. 'This is Liverpool, Anne' zegt hij trots. Het is ook een beetje zijn stad geworden.

Toen en nu:
fotomontage van John (rechts) en een vriend
voor Ye Cracke (1958)

The Dissenters: John, Stu, Bill en Rod

Aan de muur achter ons hangt een spiegel, waarin de namen van John Lennon, Stuart Sutcliffe, Bill Harry en Rod Murray staan gegraveerd. De plek waar we elkaar vanavond treffen, staat bol van de Beatleshistorie. Deze spiegel verwijst naar de vele momenten waarop vier jonge, artistieke jongens Ye Cracke betraden, op de vlucht voor de winterkou in hun studentenflats, op zoek naar wat gezelligheid en natuurlijk naar drank. The Dissenters noemden ze zich, wat zoveel betekent als 'de andersdenkenden' of de 'non-conformisten'. Samen spraken ze af dat ze Liverpool beroemd zouden maken. John als muzikant, Stuart en Rod als kunstenaars en Bill als schrijver. Hun jeugdige bravoure bevatte profetische elementen. Wij zitten hier vanavond niet voor niets. Mijn blik glijdt over hun namen. Stu overleed op 21-jarige leeftijd in Hamburg aan een hersenbloeding, John werd als amper 40-jarige muzikant in New York vermoord. Bill Harry, de oprichter van muziektijdschrift Mersey Beat, werd een gerennommeerd journalist en mediaman. Hij leeft nog en is de 80 inmiddels gepasseerd. Net als Rod Murray, die kunstenaar en docent werd. 

De herdenkingsspiegel in Ye Cracke
met Bill, John, Stu en Rod

De Lennon-acteur uit Backbeat en Quirinus uit Harry Potter

Ik realiseer me dat de spoeling dun aan het worden is. Met het verstrijken van de tijd neemt het aantal ooggetuigen van die bijzondere pre-Beatlesjaren in Liverpool af. Niet voor niets was het interviewen van veel sleutelfiguren en passanten voor Mark Lewisohn een race tegen de klok, de afgelopen jaren. En nog steeds. Vanavond is er even tijd voor ontspanning. 'Is dat niet die acteur uit Backbeat?' hoor ik Wibo tegen Michiel zeggen, wanneer een slanke vijftiger zich bij ons gezelschap aansluit. Op zijn vraag wordt bevestigend geantwoord. Ook Ian Hart, die destijds de rol van John Lennon in de rolprent over de beginperiode vertolkte, komt Mark vanavond even begroeten. Ik weet weinig van films, dus leer bij: Hart speelde ook de rol van Quirinus Quirrell (Krinkel) in de beroemde Harry Potter-reeks. Vanavond is hij gewoon een local. Doe maar normaal, daar houden we van in Liverpool.

Ian Hart in Backbeat....

....en in Harry Potter

Op zoek naar Polythene Pam

Opnieuw gaat de deur van de pub open en betreedt een wat ouder echtpaar de vloer. Verregend, bepakt en bezakt gooien ze hun reis van zich af en begroeten ze Mark hartelijk. 'We zijn net terug uit Cardiff, een korte vlucht hoor, maar ik ben wel moe,' zegt de vrouw tegen me. Ik schat haar begin zeventig en biedt haar mijn plek aan om bij Mark te zitten. Dat is niet nodig, 'I'm fine love,' vertrouwt ze me toe. Uit haar tas komt een opgevouwen A4tje, dat ze openmaakt en over tafel naar Mark schuift. We zien een eenvoudige potloodtekening van een meisjesgezicht. Sproeten, lang haar. De schets doet me een beetje aan Jane Asher denken. 'Mark, zó ziet Polythene Pam er ongeveer uit,' start de vrouw haar gesprek. 'Het is écht niet het meisje op de foto die jij me mailde,' vervolgt ze. 'Interesting,' zegt Mark en hij bestudeert de tekening beleefd. Hier ontrolt zich een nieuw verhaal. Ik besluit om mijn oren te spitsen.