Welke wonderlijke combinatie van factoren zorgde voor het eerste succes van The Beatles in Amerika?

Dit weekend is het 55 jaar geleden dat The Beatles landden op JFK Airport in New York. Op 7 februari 1964 zetten vier jongens uit een Noord-Engelse havenstad, waarvan de jongste nog 21 moest worden, voet op Amerikaanse bodem. Zonder dat ze daar zelf al te veel invloed op hadden uitgeoefend, was hun roem hen al vooruitgesneld. Een wonderlijke combinatie van factoren werkte als een katalysator voor het eerste succes van The Beatles in Amerika. Welke factoren waren dat en hoe versterkten ze elkaar?

The Beatles arriveren in New York

De groei van televisie
Sinds de Tweede Wereldoorlog had televisie een enorme groei doorgemaakt in Amerika. Van een aanvankelijk novum transformeerde het televisietoestel in de huiskamer of de publieke ruimte gestaag tot de meest populaire vorm van entertainment. Op de drie commerciële zenders die het enorme land rijk was, hadden ten tijde van 1963 de wekelijkse entertainmentprogramma's hun intrede gedaan. Zo werden de Amerikanen voor het eerst geconfronteerd met een president die, opgegroeid in de twintigste eeuw, televisie als massamedium in kon zetten. Via televisie kon de opkomst van John F. Kennedy, na de eerste twee problematische jaren van zijn presidentschap, uiteindelijk bekeken worden als een mix van theater en politiek. De charismatische president wist die balans perfect te bewaren, bijgestaan door zijn beeldschone vrouw en met twee jonge kinderen die door de gangen van het Witte Huis dartelden.

De radio voor onderweg
Tegen de tijd dat de Kennedy's aan de macht waren, had het fenomeen televisie de Amerikaanse entertainmentindustrie al op zijn kop gezet. Gingen in 1948 nog 90 miljoen Amerikanen wekelijks naar de bioscoop, in 1961 was dat al gereduceerd tot 25 miljoen filmbezoekers. Ook het aantal radiostations daalde. Om te overleven, maakten radiostations de switch van serieuze kost naar lokaal en regionaal entertainment. Radio werd het medium waarop vooral heel veel platen werden gedraaid. Deze vorm van radio was goedkoop om te maken en bovendien zeer aantrekkelijk voor adverteerders, die hun reclameboodschappen per station, afgaand op het repertoire, prima op het profiel van de luisteraars konden afstemmen. Vanaf de jaren '50 werden auto's vrijwel standaard uitgerust met een radio. Zo werd de televisie het favoriete medium voor thuis en luisterden Amerikanen naar de radio als ze onderweg waren.

De macht van de dj's
Door het nieuwe profiel van de radio werd de invloed van discjockeys groter. Waar muziekuitgeverijen altijd hadden bepaald welke nieuwe muziek op de markt kwam, waren het de dj's geworden die de platen van hun voorkeur, al dan niet gebaseerd op trends, razendsnel op de radio konden laten horen. De dj's bepaalden voortaan wat de Amerikanen hoorden. Een trend die je haast kunt vergelijken met wat ons tegenwoordig door streamingdiensten al sturend wordt voorgeschoteld. In het Amerika van vóór The Beatles hadden de hitlijsten inmiddels ook hun intrede gedaan. Die lijsten waren aanvankelijk niet puur gebaseerd op harde verkoopcijfers, maar fungeerden als een graadmeter van wat populair was of zou worden. Een selectief aantal platenzaken en radiozenders fungeerde als graadmeter voor de samenstelling van de lijsten, die afgedrukt werden in magazines als Billboard en Cashbox. New York had trouwens verreweg de grootste en meest invloedrijke radiomarkt, met drie grote stations: WMCA, WINS en WABC.

Alan Livingston & The Fab Four

Ed Sullivans vlucht was vertraagd
Zo zag het Amerikaanse massamedialandschap er eind 1963 uit toen Capitol-directeur Alan J. Livingston en Beatlesmanager Brian Epstein met elkaar in contact kwamen. Hoewel eerdere Beatlesnummers Amerikaanse platenbazen niet konden bekoren, zag men wél iets in I Want To Hold Your Hand. Livingston wilde de Beatlessingle half januari 1964 uitbrengen, gevolgd door een album, dat prima getimed kon worden met het op handen zijnde optreden van The Beatles in de populaire Ed Sullivan Show. Eind oktober had Ed Sullivan, op doorreis gestrand in Londen, verbijsterd kennisgemaakt met het fenomeen Beatlemania. Door zijn vertraagde vlucht was de tv-presentator op Heathrow Airport getuige van een groep uitzinnige fans die The Beatles opwachtten van hun thuiskomst uit Zweden. Op 11 november 1963 liet Sullivan zich door de naar New York gereisde Brain Epstein overhalen de Britse band voor zijn televisieshow te boeken.

Brian Epstein

Pruiken voor het Capitol-personeel
Met Capitol Records kwam Epstein overeen dat er 40.000 dollar werd vrijgemaakt voor een grote publiciteitscampagne die het Amerikaanse bedje van de band moest spreiden. In de planning stonden paginagrote advertenties in Billboard en Cashbox, een half miljoen stickers met de tekst 'The Beatles are coming!' en een gelegenheidskrant getiteld 'The National Record News'. De krantenkop werd zorgvuldig geformuleerd: 'Beatlemania Sweeps U.S.' Het salespersoneel van Capitol kreeg te horen dat er Beatlespruiken in de maak waren die bij voorkeur tijdens het werk gedragen moesten worden. Tenslotte fabriceerde Capitol een uitgebreide presskit die naar radiostations in het hele land gezonden zou worden. Met de Amerikaanse platenmaatschappij aan boord, werden de plannen voor de verovering van Amerika uiterst precies gesmeed en getimed. Alsof het een legerinvasie zou betreffen.

Ed Sullivan met Beatles-pruik

11 dagen voor de moord
Wat Epstein als kwartiermaker in New York begin november niet kon beseffen, was dat het land 11 dagen later compleet op zijn kop gezet zou worden door een moord. Een moord die alles zou veranderen en die van enorme invloed zou zijn op het collectieve denken en handelen van de Amerikanen in de maanden die zouden volgen.


Jack Paar troefde Ed Sullivan af
Inmiddels was het 10 december en liet het CBS Evening News een clipje zien van The Beatles die in Engeland optraden. De bijbehorende Beatlemania kwam daarbij ook in beeld. Een oplettende radio-dj in Washington D.C. was geprikkeld door wat hij zag. Via een stewardess wist de man een Parlophone-exemplaar van I Want To Hold Your Hand in handen te krijgen. Het nummer dat in Amerika nog moest verschijnen. De radioman begon de single intensief te draaien, hetgeen veel positieve reacties door zijn luisteraars opleverde. Al snel draaiden radiostations in Chicago en St. Louis tape-kopieën van de single. Inmiddels was duidelijk geworden dat de Amerikanen na de Kerst konden intekenen op de Capitol-release van I Want To Hold You Hand. Televisiehost Jack Paar, de grote concurrent van Ed Sullivan liet in januari in zijn eigen tv-show een Engels clipje van She Loves You zien [bekijk in de video hoe hij op dat moment terugkijkt]. Hoewel die single tot dan toe nog niet in de Amerikaanse hitlijsten had gestaan, nam de interesse voor The Beatles in rap tempo toe. Capitol moest opschalen en zelfs singles bij een concurrerende fabriek laten persen.

Nep-interviews met dj's
Het versneld uitgebrachte Amerikaanse album Meet The Beatles vloog over de toonbank en de single I Want To Hold Your Hand was vrijwel constant op de Amerikaanse radio te horen. Het hek was inmiddels aardig van de dam. Radiostations grossierden in Beatlesprijsvragen en verbonden hun naam en jingle aan The Beatles ('WA-Beatle-C'). Als een soort 'fake news avant la lettre' hielden dj's nep-interviews met The Beatles, gebaseerd op slim gemonteerde quotes die hen door Capitol waren toegestuurd. Begin februari 1964 ontving het station WABC 3000 Beatles-gerelateerde brieven per dag.

Een bluffende Brian Epstein
Brian Epstein had tegen Capitol gebluft dat I Want To Hold Your Hand geschreven was met de Amerikaanse markt in het achterhoofd. Dat The Beatles het nummer gebaseerd hadden op het 12 maten-Motown-patroon waar de Amerikaanse oren, bewust of onbewust, aan gewend waren. De explosieve start met het refrein, via het verhalende couplet naar het rustige in mineur gezongen And when I touch you I feel happy inside, bleek de aandacht van de Amerikanen prima vast te houden. Bovendien pakte het thema van het nummer goed uit voor de wat preutse Amerikanen. Ging het vasthouden van de hand over een romantisch verlangen, of misschien gewoon over troost of bemoediging? De Amerikanen konden er alle kanten mee op en dat kwam The Beatles niet slecht uit.

Collectieve rouw
Zoals gezegd had Brian Epstein in november '63 niet kunnen vermoeden dat de moord op J.F. Kennedy het denken en handelen van de Amerikanen volledig op zijn kop zou zetten. Het volk rouwde eind '63 en begin '64 nog volop. De Amerikanen hadden de moord collectief op tv gezien en rouwde ook gezamenlijk via alle programma's die in die periode werden uitgezonden. Volgens Amerikaanse psychologen hakte de dood van Kennedy er met name bij de jonge generatie in. Jongeren zouden bijzonder gehecht zijn geraakt aan hun president en zijn dood zou voelen alsof zij een familielid waren verloren. Kennedy was immers onophoudelijk te zien geweest in de Amerikaanse huiskamers. Hij was een vaderfiguur, een ster, een symbolische kampioen.

In de Kerstvakantie kwamen The Beatles bovendrijven
In dat drama dat Amerika in zijn greep hield, doken The Beatles via de massamedia langzaam op. Via korte artikelen, tv-fragmenten en liedjes die steeds frequenter op de radio te horen waren. Bij Amerikaanse ouders krulde een voorzichtige glimlach om de lippen bij het zien van de foto's van vier langharige Britse jongens. In de Kerstvakantie, waarin men veel tijd had om naar de radio te luisteren, was I Want To Hold Your Hand elk uur te horen, vaker dan het nieuws en het weerbericht. Toen de lp Meet The Beatles in de winkels lag, wilde iedereen, uit een soort nieuwe collectieve hang naar een positief gevoel, die plaat hebben. De Amerikanen hadden gezamenlijk gerouwd om hun president, nu wilden ze gezamenlijk de nieuwe band uit Engeland omarmen.

Paul McCartney: They've got their own groups
In de derde week van januari zaten The Beatles in een Parijs hotel. Terwijl zij die week met hun optredens vochten tegen de onverschilligheid van het chauvinistische Franse publiek, was de boodschap uit Amerika loud & clear: I Wanna Hold Your Hand stond op nummer 1 in de States. Een moment dat de vier Beatles nooit in hun leven zouden vergeten. Net als het vertrek naar New York, in de ochtend van 7 februari1964. Op weg naar het land van hun muzikale helden. Er was weinig sprake van hoogmoed. Eerder was er onzekerheid: They've got their own groups. What are we going to give them that they don't already have, sprak Paul McCartney. Wat hij niet wist was dat The Beatles Amerika al in hun achterzak hadden. Twee avonden later stemden 70 miljoen Amerikanen af op de Ed Sullivan Show. Het was de grootste hoeveelheid mensen die tot dan toe naar een commerciële televisieuitzending had gekeken. De Amerikanen vergaten hun verdriet en omarmden The Beatles. Vier jongens uit Liverpool die niet alleen hun talent maar ook de bijzondere loop van de geschiedenis volledig aan hun zijde hadden.