Rock meets Raga: de bijzondere vriendschap tussen George Harrison en Ravi Shankar

De afgelopen dagen bereikten me allerlei hartelijke en vrolijke berichten via social media. Met goede wensen voor het nieuwe jaar en...dat vond ik zo aardig van jullie...ook de nodige bedankjes voor de blogs van het afgelopen jaar. Dat waardeer ik. Het schrijven kost veel tijd en het is fijn om te weten dat er zoveel mensen trouw meelezen. Ik wens jullie ook een heel mooi, goed en gezond 2019 toe en ik hoop dat ik in het nieuwe jaar weer voldoende schrijfinspiratie heb om jullie (en mezelf!) mee op reis te nemen in de wereld die The Beatles voor ons achterlieten. Soms via de hoofdweg en vaak via allerlei onbekende steegjes, maar hopelijk nooit via platgetreden paden. Althans, daar doe ik hard mijn best voor. Dat beloof ik!

Het was stil rond George Harrison

Het was het afgelopen jaar eigenlijk heel stil rond de nalatenschap van George Harrison. Opvallend stil. Misschien deden de Harrisons het bewust. Er was genoeg te beleven rond The Beatles als band, een tourende Ringo Starr, de erven Lennon die met een spectaculaire Imagine-release kwamen en Paul McCartney die praktisch dagelijks in het nieuws was. Het leek me daarom mooi om jullie mee te nemen in de bijzondere vriendschap tussen George Harrison en Ravi Shankar. Zijdelings kwam die al eens aan bod, toen ik schreef over de spirituele weg die Harrison in zijn leven aflegde, maar er valt zoveel meer te vertellen over de bijzondere band die deze mannen hadden.

Eerst danser, daarna musicus

Ravi Shankar, die op 7 april 1920 in Benares (Varanasi) in Noord-India werd geboren, kan met gemak tot de meest invloedrijke Indiase klassieke musici van de afgelopen eeuw worden beschouwd. Wie weet wás hij wel de belangrijkste. In ieder geval strekte zijn invloed zich ook ver buiten de landsgrenzen van India uit. Ravi leerde al op jonge leeftijd dat de wereld nog groter was dan zijn geboorteland. Als danser trok hij met zijn oudere broer Uday Shankar en diens gezelschap door Europa. Toen Ravi zijn enorme talent voor de sitar ontdekte, verdween het dansen naar de achtergrond. Zijn broer zou overigens één van de bekendste Indiase choreografen van zijn tijd worden. Uday vermengde Indiase traditionele choreografieën met westerse elementen en sloeg daarmee de brug tussen oost en west. Precies hetgeen Ravi in de muziek zou gaan doen.

Een jonge Ravi met zijn oudere broer in Parijs, 1930.

The Byrds vormden de schakel tussen Harrison en Shankar

Na een sitar-studie van 6 jaar, onder toeziend oog van leermeester Allaudin Khan, begon Ravi de wereld rond te reizen met zijn sitar. Midden jaren '50, toen The Beatles in Liverpool hun eerste gitaren bemachtigden en in de ban raakten van rock 'n' roll-platen, was Ravi al een naam in de wereld van de klassieke Indiase muziek. Hij gaf concerten, werd uitgenodigd voor gerenommeerde wereldmuziek-festivals, componeerde filmmuziek en werkte voor de Indiase radio. In het jaar waarin The Beatles met Love Me Do hun voorzichtige doorbraak beleefden, richtte Shankar in Bombay een eigen muziekopleiding op. Ravi raakte in Amerika bevriend met platenbaas Richard Bock en nam een aantal platen op in hetzelfde studiocomplex als waar The Byrds werkten. Toen hun vriend George Harrison in 1966 met David Crosby en Roger McGuinn van The Byrds over zijn fascinatie voor het geluid van de sitar sprak, lag daar de sleutel tot de eerste ontmoeting tussen Harrison en Shankar.

Sitarlessen, september 1966

Terugtrekkende beweging uit de hippiecultuur

Hoewel Ravi graag de brug sloeg tussen oost en west, trok hij zich na optredens op het Montery Pop Festival en Woodstock langzaam maar zeker terug uit de hippie-cultuur. Hij verweet Jimi Hendrix, die op het podium zijn gitaar in brand stak, disrespect voor muziekinstrumenten, die hij als een verschijningsvorm van het goddelijke zag. De terugtrekkende beweging die George Harrison uit de wereld van de popcultuur maakte, loopt vrijwel parallel aan die van Ravi. Harrison vond in Shankar niet alleen een muzikale maar ook een spirituele vriend, die hem verder introduceerde in de wereld van de klassieke Indiase muziek. Over hun eerste ontmoeting vertelde George Harrison de pers later, dat Ravi Shankar de eerste man was geweest die werkelijk indruk op hem had gemaakt. Shankar zei op zijn beurt over Harrison: 

From the moment we met, George was asking questions, and I felt he was genuinely interested in Indian music and religion. He appeared to be a sweet, straightforward young man.

Ravi vond het sitargeluid op Norwegian Wood uitermate vreemd klinken

De mannen vonden bij elkaar een oprechtheid en authenticiteit die hen ertoe deed besluiten veel tijd met elkaar door te brengen, in India, de VS en in Engeland. Ravi gaf George een aantal sitarlessen, maar spoorde hem vooral ook aan de gitaar weer op te pakken en zijn eigen roots te volgen. Hoewel Harrison een vurig verlangen had de sitar te leren spelen, legde Shankar hem uit dat de basisopleiding 5 jaar lang, 8 uur studeren per dag betrof, en dat het daarna nog een jaar of 15 zou kosten om tot volle wasdom te komen. Shankar vond het geluid van de sitar op Norwegian Wood dan ook uitermate vreemd klinken. Zo eenvoudig was het niet om de brug te slaan tussen de wereld van de raga en de rock.

Een prachtige foto van Ravi in Londen, omstreeks 1967

Spiritueel en aards
Harrison vond in Shankar vooral een vriend en een gesprekspartner. De erudiete Indiër die niet alleen uitvoerig over muziek, maar ook over literatuur, spiritualiteit, film en theater kon praten, was een bron van inspiratie voor de jonge Harrison. Shankar kwam uit een vooraanstaande Indiase familie, Harrison kende Liverpool, Londen en verder alleen alle kleedkamers en concertpodia ter wereld. Shankar hielp hem zijn blik te verbreden. Wat de mannen in elkaar aantrok, was misschien ook hun dualistische levenshouding: een neiging tot ascetisch leven, maar niet ongevoelig voor aardse verleidingen.

Bij de persconferentie voor The Concert for Bangladesh, 1971

Oosterse klanken voor Westerse oren

Met The Concert For Bangladesh organiseerden de twee vrienden het eerste benefietconcert in de westerse popgeschiedenis. De twee concerten die op 1 augustus 1971 in New York plaatsvonden, zetten de toon voor latere evenementen zoals Live Aid. Toen Shankar en zijn muziekgezelschap na het stemmen van de instrumenten het applaus van het westerse publiek in ontvangst namen, sprak Ravi de legendarische woorden: If you like our tuning so much, I hope you will enjoy the playing more. Oosterse klanken en westerse oren ontmoetten elkaar. Ravi ging in 1974 met Harrison mee op diens Dark Horse Tour. Een weinig succesvolle onderneming. Beide muzikanten werden geplaagd door ziekte en het publiek dat voor 'Beatle George' kwam, kon de Indiase component van de show niet altijd waarderen. Harrisons had bovendien een aanhoudende keelontsteking waardoor hij  nauwelijks nog kon zingen. Ravi kreeg een hartaanval en moest een aantal data van de tour missen.

In 1974/75 tijdens de Dark Horse Tour verkeerden beide
mannen niet in goede gezondheid.

Zeldzaam inkijkje
Vanaf de tweede helft van de jaren '70 was de vriendschap tussen George en Ravi niet meer zo zichtbaar voor het grote publiek. De band tussen de mannen verdiepte zich.  Harrison ontpopte zich in de loop der jaren als producer (en soms instrumentalist) op een aantal van Shankars albums: Shankar Family & Friends (1973), Ravi Shankar's Music Festival From India (1976) en Chants of India (1997). De releases verschenen, samen met een prachtig fotoboek en een concertfilm uit 1974, in de luxe cd-box Collaborations. Rond het verschijnen van het album Chants of India gaven beide vrienden met deze [minidocumentaire] een zeldzaam inkijkje in hun samenwerking:

Speciale compositie voor George

Chants of India zou het laatste muzikale samenwerkingsproject van de twee zijn. Ravi was degene die op 29 november 2001 in Los Angeles aan het sterfbed van de doodzieke Harrison zat. Tijdens het Concert for George, dat een jaar later ter nagedachtenis aan Harrison in de Royal Albert Hall gehouden werd, sprak de inmiddels 81-jarige Ravi warme woorden over 35 jaar vriendschap tussen de twee en bereidde hij in de aanloop naar de avond met dochter Anoushka een speciale compositie voor Harrison voor. Als je even de tijd neemt om onderstaand filmpje te kijken, krijg je inzicht in de improviserende manier waarop Shankar componeert en arrangeert. Werkelijk intrigerend:

Als vader en zoon
Shankar, die zelf in 2012, op 91-jarige leeftijd overleed, omschreef zijn band met Harrison regelmatig als die van vader en zoon, als leraar en student, maar ook als broers en hechte vrienden. Ondanks, of misschien wel dankzij hun leeftijdsverschil van 23 jaar en zeer verschillende culturele achtergronden, vulden de twee elkaar aan. Als ik naar één van de laatste foto's van deze twee soulmates kijk, hoop ik dat hun zielen elkaar ergens in dit universum weer zijn tegengekomen. Zelf geloofden ze in die mogelijkheid. Je zou het ze gunnen.