Wat de kerstsingles van The Beatles ons tussen de regels door vertellen

Tussen 1963 en 1969 brachten The Beatles ieder jaar een kerstsingle uit. Zeven stuks verschenen er, bestemd voor de leden van hun officiële fanclubs in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. De Amerikaanse fans kregen er trouwens niet elk jaar eentje. Hoe dan ook, de kerstsingles waren een exclusieve vorm van klantenbinding voor de trouwe fans, in een tijd waarin de mogelijkheden nog beperkt waren. Het concept van een videoboodschap via social media-kanalen zou in die tijd hebben geklonken als pure science fiction. Misschien wel als een hersenspinsel van hun inner circle-fantast Magic Alex. De kerststingles van The Beatles zijn interessant. Omdat ze ons tussen de regels door iets vertellen.

Geïnspireerd op The Goon Show

Op het maken van compleet kerstalbum hebben we The Beatles nooit kunnen betrappen. Ze waren niet de band van de platgetreden paden. Hoewel de kersttraditie tot de dag van vandaag een zeer prominente plek in de Engelse cultuur inneemt, lieten The Fab Four zich niet verleiden tot een plaat met kerstcovers. In tegenstelling tot The Beach Boys, Elvis Presley, Stevie Wonder, The Supremes en vele andere tijdgenoten. The Beatles deden het anders. En eigenlijk op een manier die met hun eigen traditie en voorliefde voor comedy te maken had. Zo waren ze zelf fervente luisteraars van The Goon Show, die in de jaren vijftig op de Britse radio te horen was. 

Een flexidisc die in december op de mat lag

De kerstsingles van The Beatles bevatten dan ook een vergelijkbare mix van gesproken boodschappen, spontaan gezang en, naarmate de jaren vorderden, collages van geluidseffecten en surrealistische verhaallijnen. De kerstboodschap werd ieder jaar op een dunne en lichte flexidisc tussen 6 en 20 december meegestuurd met de post. Het schijfje was minder gevoelig om te breken dan een gewone single. De kerstboodschappen hadden een lengte die varieerde van een minuut of vier (1964) tot bijna acht minuten (1968). Waar The Beatles tot en met 1965 nog met hun portret of op een gezamenlijke bandfoto de hoes sierden, bevatten de singles vanaf 1966 een collage, tekening of een neutrale kerstfoto als artwork. Het uiterlijk van de singles veranderde, maar ook de inhoud van de kerstboodschap. Een ontwikkeling die parallel leek te lopen aan hoe The Beatles zelf als band veranderden.

Een strak geregisseerde start

Het was Tony Barrow die, als PR-man voor The Beatles werd ingehuurd door Brian Epstein om de teksten voor de eerste drie kerstsingles te schrijven. Al werd er genoeg gegeind met en rond de gescripte teksten van Barrow, er was een soort van plan. Epstein zag er niet alleen op toe dat zijn band zich publiekelijk in onberispelijke tenues presenteerde. Ook de kerstboodschap werd strak geregisseerd, al saboteerden The Beatles die regie direct, staand rond een microfoon in EMI Studio nummer 2, op 17 oktober 1963. Vanaf 1965 bemoeiden The Beatles zich zelf met hun teksten en verdween Barrow naar de achtergrond. 

Brian Epstein en Tony Barrow

Vermoeid en verveeld

Dat was ook het jaar waarin de klad er een beetje in kwam qua enthousiasme. De kerstplaten uit '63 en '64 lieten vier vrolijke en baldadige jongens horen. In 1965 klonken de Beatlesstemmen mat en stukgezongen. Het moordende tempo waarin Brian Epstein zijn Fab Four liet opnemen, touren en filmen, eiste zijn tol. Op de kerststingle van 1965 was dan ook een doodvermoeide band te horen, die zich zuchtend, plichtmatig en haast wat cynisch door de kerstboodschap heen worstelde. De kerstboodschap van 1966 werd tijdens de sessies voor Strawberry Fields Forever opgenomen en de single uit 1967 bevat fragmenten van de enige kerstplaat die The Beatles ooit maakten, het slepende Christmastime (Is Here Again). Dat nummer bestond eigenlijk maar uit vier regels, die steeds herhaald werden. Het werd jaren later, tijdens het Anthology-project, uitgebracht als B-kantje van de Free As A Bird-single.

Uiteindelijk verscheen toch de box met kerstsingles

De laatste twee kerstsingles, uit 1968 en 1969 waren geen gemeenschappelijk project meer. Ze bestonden uit knotsgekke collages, samengesteld uit losse opnames en fragmenten van de laatste Beatlesalbums. Ook Yoko speelde een prominente rol. Eind 1970, toen The Beatles al lang en breed uit elkaar waren, verscheen dan nog een compilatie-album met de kerstsingles van alle voorgaande jaren. Outtakes en ongebruikte fragmenten vonden aansluitend hun weg naar de fans via bootlegs, of als bonusmateriaal in het LOVE- en Rockband-project. Uiteindelijk verscheen in 2017 een aantrekkelijk boxje met alle kerstsingles en een bijbehorend boekwerkje. Leuk voor onder de kerstboom natuurlijk. Wie kocht 'm destijds?

Welke is favoriet?

De kerstsingles van The Beatles, ze blijven een grappig en interessant fenomeen. Ze laten ons een band horen waarvan het jeugdig enthousiasme, via cynische vermoeidheid, uiteindelijke strandde in vervreemdende chaos. Zo'n beetje de weg die The Beatles zelf aflegden. Toch luisterde ik deze week met een glimlach naar die knotsgekke kerstsingles en selecteerde ik twee favorieten: die uit 1963 en uit 1968. Welke kerstsingle doet jullie glimlachen? 

Merry Crimble, Beatle People 

and a Very New Year.

McCartney III is uit: het lockdown-album waarmee Paul McCartney zich een homo ludens pur sang toont

Stel je voor. Je vader, oom, opa, of buurman loopt al aardig tegen de 80. Een jaar of 78 is hij. Tijdens de lockdown zit hij elke dag in zijn muziekstudio om daar wat te rommelen en experimenteren met z'n gitaren, bassen, een drumstel en z'n oude en nieuwe toetseninstrumenten. Bij het diner laat hij je op zijn smartphone horen wat hij die dag in elkaar geknutseld heeft. Het overkwam Mary McCartney het afgelopen halfjaar, toen ze met haar gezin én haar vader in coronatijd op het familielandgoed in het Engelse Sussex verbleef. Onder haar neus maakte papa Paul het beste van de lockdown en draaide hij praktisch in z'n eentje een nieuw album in elkaar.

Onverwoestbaar arbeidsethos
Vandaag verschijnt het, met de titel McCartney III. Daarmee wordt de plaat de vermoedelijke hekkensluiter van een serie albums die Paul de afgelopen jaren in zijn eentje opnam. Los van zijn werk met Wings en los van de platen die hij in klein comité of in groter verband in elkaar zette. Met McCartney (I) maakte Paul zich in 1970 los van The Beatles, met McCartney II (1980) luidde hij de jaren '80 in. Een decennium dat hem, zeker in de eerste helft, zwaar op de maag zou liggen, met zijn Japanse gevangenschap, het overlijden van John Lennon en het gigantisch geflopte filmproject Give My Regards To Broad Street. Toch ging McCartney door, met een onverwoestbaar arbeidsethos en schijnbaar onuitputtelijke bron van creativiteit.

Deep Deep Feeling als meest bijzondere bijdrage aan McCartney III
Nu is er McCartney III, vormvast uitgebracht aan het begin van weer een nieuwe decennium, dat trouwens ook niet al te florissant begonnen is. Opnieuw een plaat vol huisvlijt, experimenteerdrift en vooral met een flinke dosis speelsheid. En juist dan, wanneer Paul de teugels van de perfectie wat laat vieren, maakt hij zijn meest interessante werk. Zo ook op McCartney III, waarop hij de luisteraar losjes meevoert langs mooie, kleine akoestische liedjes (The Kiss Of Venus, When Winter Comes), ambachtelijke, aanstekelijke popsongs (Find My Way, Women and Wives, Seize The Day), verrassende rockers (Lavatory Lil, Slidin') en ronduit originele en atypische McCartney-songs. Zo leunt Deep Down tegen de R&B en is Deep Deep Feeling toch wel zijn meest bijzondere bijdrage aan de plaat. Een lang, spannend en experimenteel nummer waarop McCartney zich een homo ludens pur sang toont. 

Klinkend als de klassieker die je al jaren kende
Is er ook nog wat op aan te merken? Misschien alleen dat Macca's marketingteam de plaat in een ontelbaar aantal verschillende edities uitbrengt, variërend in artwork, bonustracks en oplages. Dat hoeft voor mij niet zo, al wens ik de verzamelaars er veel plezier mee. Het openingsnummer (Long Tailed Winter Bird), waarvan het thema aan het eind van de plaat ook weer even terugkomt, vind ik een lege huls en een wat zwakke schakel. Maar dat is dan ook alles. Bij het wegsterven van de laatste klanken van hekkensluiter When Winter Comes, dat nu al klinkt als de klassieker die je al jaren kende, denk je toch: verdorie, hij flikt het weer.

Verder kijken en luisteren:

Singer-songwriter en groot McCartney-liefhebber Bertolf was afgelopen week te gast in Met Het Oog Op Morgen. Hij vertelde daar over McCartney III en speelde het wonderschone 'Junk' van het album McCartney (I), zittend op de bank. Wanneer je de link aanklikt en scrollt tot je het filmpje ziet, kun je het optreden en gesprek bekijken. Aanrader.

Over Nutopia en Nixon: hoe John Lennon zijn vervolging door de Amerikaanse overheid aan de kaak stelde

Wanneer je afgelopen week naar onze podcast De Laatste Dagen Van... John Lennon luisterde, kon je in deel 4 horen hoe we John als communicator hebben willen neerzetten. Van de jongen die op zijn slaapkamer bij Aunt Mimi en Uncle George in Liverpool strips tekende en verhalen schreef in zijn schriftje The Daily Howl tot de man die de billboards in New York vol liet plakken met zijn War Is Over-boodschap. Bij het samenstellen van deze podcastaflevering, realiseerde ik me hoe goed John en Yoko in staat waren hun ideeën te verbinden met conceptuele kunst, humor én met de massamedia. Zo ook bij het concept Nutopia, waar we in aflevering 4 kort bij stilstaan. Het leek me een mooi onderwerp voor de column van vandaag. Want wat was Nutopia precies en wat wilde Lennon er mee zeggen?

Een volkslied van vier seconden stilte
Op 1 april 1973, de datum die ook in de Verenigde Staten voor April Fools Day staat, stichtten John en Yoko de staat Nutopia. Een "new utopia" als conceptueel land, waarvan je jezelf inwoner kon noemen als je de staat simpelweg erkende. Een imaginair land zonder leider of regering, een land met een onbekend aantal inwoners, die bovendien niet geregistreerd stonden. Het nieuwe utopia had een witte vlag en een volkslied dat bestond uit vier seconden stilte. Het zegel van het land liet, in de dubbele betekenis van het woord 'seal' een zeehond zien die een yin-yang globe op zijn neus liet balanceren.

Persverklaring
Een dag later stonden John en Yoko de pers te woord in de New York City Bar Association, een vrijwilligersinstelling voor zittende en toekomstige advocaten, gevestigd aan 44th Street. Daarbij lazen John en Yoko hun onderstaande verklaring voor [bekijk de video]. Vervolgens zwaaiden ze met een witte zakdoek, als symbool van de vlag, waarbij Lennon zei: "This is the flag of Nutopia. We surrender to peace and love." Daarna snoot hij zijn neus in de zakdoek

We announce the birth of a conceptual country, NUTOPIA.
Citizenship of the country can be obtained by declaration of your awareness of NUTOPIA.
NUTOPIA has no land, no boundaries, no passports, only people.
NUTOPIA has no laws other than cosmic.
All people of NUTOPIA are ambassadors of the country.
As two ambassadors of NUTOPIA, we ask for diplomatic immunity
and recognition in the United Nations of our country and its people.

Wat wilden John en Yoko zeggen met Nutopia?
Onder al die humor lag natuurlijk wel degelijk een serieuze boodschap. De Lennons zochten als ambassadeurs van het fictieve land diplomatieke immuniteit. Dat had alles te maken met de immigratieproblemen die John tijdens zijn eerste jaren als inwoner van de Verenigde Staten ondervond. Zijn vredescampagnes en anti-Nixon propaganda waren een doorn in het oog van de zittende president van de Verenigde Staten. Na de impact van Johns singles Give Peace A Chance en Happy Xmas (War Is Over) en het gerucht dat John ten tijde van een Republikeinse conventie plannen had om deel te nemen aan een muzikaal protest in San Diego, kwam de tegenaanval van de Amerikaanse overheid. Het plan ontstond om Lennon te laten deporteren.

Yoko had betere papieren dan John
De Immigration and Nutarlization Service (INS) startte in maart 1972 een uitzettingsprocedure tegen John, verwijzend naar zijn veroordeling uit 1968 voor het bezit van cannabis in Londen. In werkelijkheid werd Lennon gezien als een gevaar voor de staat en een bedreiging voor de herverkiezing van Richard Nixon. Yoko had overigens betere papieren. Door haar eerdere huwelijk met de Amerikaanse filmregisseur Tony Cox was zij in het bezit van een Resident Alien Green Card. Tegen de pers verklaarde John dat hij zich de mond niet liet snoeren, laat staan het land uit liet zetten. Toch hadden de afluisterpraktijken van de FBI, om bewijs tegen hem te verzamelen, wel impact.

Dylan en Harrison deden een goed woordje voor Lennon
Op 23 maart 1973 ontving John bevel om de VS binnen 60 dagen te verlaten. Een week later kwam hij met zijn statement over Nutopia. Niet lang daarna raakte Nixon verzeild in het Watergate-schandaal, dat uiteindelijk leidde tot zijn aftreden. Opvolger Gerald Ford was niet geïnteresseerd in verdere vervolging van Lennon. Of het uiteindelijk hielp, weten we niet, maar George Harrison bezocht Ford in december 1974 en vroeg de president en passant om af te zien van verdere vervolging van zijn oud-bandmaatje. Net als Bob Dylan trouwens, die al in 1972 een brief aan de INS schreef, met het verzoek om John en Yoko gewoon met rust te laten. Uiteindelijk kwam op 8 oktober 1975, een dag voor de geboorte van zoon Sean, een eind aan Johns juridische strijd met de overheid.

George Harrison bij Gerald Ford:
zoete broodjes bakken

Historicus Jon Wiener hield vol

In 2000 wist historicus Jon Wiener na 14 jaar procederen tegen de FBI een deel van de geheime documenten over Lennon op tafel te krijgen. Het duurde tot in 2006 om ook de laatste vertrouwelijke stukken te openbaren. Daaruit bleek dat de Lennons inderdaad nauwlettend in de gaten werden gehouden. In zijn boek Gimme Some Truth: The John Lennon FBI Files doet Wiener het resultaat van zijn zoektocht uit de doeken.

 

Green Card

In de zomer van 1976 nam John Lennon triomfantelijk zijn Green Card in ontvangst. Videobeelden en foto's laten een blije en opgeluchte inwoner van New York zien. Iemand die zijn hart en ziel aan de stad verpand had. Die weigerde zijn mond te houden en zijn waarden te verloochenen voor zijn vrijheid. Uiteindelijk werd John Lennon toch een beetje zelf een Nutopian.

Imagine there's no countries

It isn't hard to do

Nothing to kill or die for

No religion too

Imagine all the people

Living live in peace

De Laatste Dagen Van John Lennon: hoe kwam de zesdelige podcastserie tot stand (met podcast!)

Na wekenlang vergaderen, onderzoek doen, schrijven, puzzelen, opnemen, monteren, schaven en schrappen, is het dan zover. Vanaf deze week verschijnt onze zesdelige podcast De Laatste Dagen Van... John Lennon. In het jaar waarin John 80 zou zijn geworden, maar waarin we helaas ook herdenken dat hij 40 jaar geleden werd doodgeschoten. 2020 is daarmee een bijzonder moment, dat vraagt om het vertellen van verhalen. Met gesprekken, geluidscollages en natuurlijk met de muziek die John de wereld heeft nagelaten.

De Laatste Dagen Van.... wordt een serie

Easy reading is hard writing, schreef Ernest Hermingway ooit. Dat geldt zeker ook voor het maken van deze zesdelige podcast. De vraag was dan ook: hoe gaan we als team de luisteraar op een mooie manier meenemen in het leven van een fenomeen als John Lennon? Dat vraagt om een strak concept, om structuur, om het maken van keuzes. Projectleider Wibo Dijksma, die hier een bijzondere vermelding verdient, kwam met het idee voor De Laatste Dagen Van... John Lennon, dat goed past in de lijn met podcasts van AVROTROS en NPO Radio 5. De Laatste Dagen Van... wordt dan ook een serie, waarin steeds iemand anders centraal zal staan. Voor het onderwerp "John Lennon" mochten wij als team Fab4Cast/BeatlesTalk gezamenlijk aan de slag.

We volgden John in het laatste jaar van zijn leven....

Vanaf 29 september startten we (Wibo Dijksma, Michiel Tjepkema, Jan Cees ter Brugge en ik) met een aantal videomeetings waarmee we de zes delen van de podcast invulden. Eerst op hoofdlijnen, door het kiezen van een verhaallijn en subthema's. Later door individueel en in duo's aan de scripts te werken. De klus was zo omvangrijk dat het werk tussen ons vieren verdeeld moest worden en dat we echt met strakke deadlines te maken kregen. Het idee was om Lennon te volgen in het laatste jaar van zijn leven. Voor die 1980-verhaallijn gaven we Hans Schiffers met zijn alom geliefde en kundige manier van spreken, het woord. Zijn teksten werden ondersteund door soundcollages van Alex van der Lugt, die ook voor de leaders zorgde. Zelf mocht ik als voice over de aan- en afkondigingen van de zes delen verzorgen. Mooi om daar als stemacteur ook een bijdrage aan te kunnen leveren.

...en we stonden stil bij zes thema's uit Johns leven

Naast die lijn van 1980, waarin we horen hoe John op reis gaat naar Bermuda, bijna verongelukt op zee, het songschrijven weer gedreven oppakt en terug in New York zijn Double Fantasy-album opneemt, zoomen we in op thema's die met Lennon te maken hebben. Zo kozen we ervoor om John in een aantal zogenaamde Fab4Talks te belichten. Bijvoorbeeld als muzikant, maar ook als communicator: Lennon, de man die nooit om een antwoord verlegen zat, die met Yoko massamedia en kunst combineerde om ideeën over de wereld te verspreiden. Ook is er een speciale aflevering gewijd aan de sterke vrouwen in zijn leven, en de manier waarop zij John beïnvloedden. Daarna komt zijn relatie met Paul McCartney aan bod. En natuurlijk kunnen we er niet omheen: we belichten ook de laatste dag van Johns leven, dat fatale moment en de nasleep. En hoe kijken we nu, 40 jaar later, terug op dat verlies?

Wibo Dijksma, Hans Schiffers,
Jan Cees ter Brugge en Michiel Tjepkema in
het AVROTROS-gebouw
(archieffoto)

Steeds terug naar de kern

Easy reading is hard writing. Veel feiten, voorbeelden, gesprekken en muziekfragmenten moesten sneuvelen, om te voorkomen dat elke aflevering uren zou gaan duren. Dus moesten we steeds terug naar de kern. Onze mooie uitdaging was om de podcast interessant te houden voor een breed luisterpubliek. Voor de minder ingevoerde Beatlesliefhebber, maar juist ook voor wie er meer van weet. Het zoeken van dat "midden", dat eigenlijk iets moet doorslaan naar "het algemene publiek" was een uitdaging. Regelmatig moesten we elkaar dan ook bij de les houden: "Stop! Dat verhaal gaan we niet vertellen. Dat gaat te ver." Wat was het een interessant proces.

Zittend onder een deken

Ondertussen naderde 1 december met rasse schreden. Iedereen leverde zijn research, teksten en gewenste geluidsfragmenten aan. We goten al schrijvend alle teksten en ideeën in een werkbaar script. Het waren lange avonden, wel eens bijna tot middernacht. In Hilversum sprak Hans zijn voice overs in, terwijl ik dat thuis in Deventer, zittend onder een deken deed. In datzelfde Deventer ontwierp Peter Kortleve het artwork voor de serie. Alex van der Lugt leverde vanuit zijn thuisstudio de ene na de andere fantastische geluidscollage aan. De heren van Fab4Cast structureerden hun Fab4Talks en doken de studio in voor gesprekken. Uit die gesprekken moesten, al monterend, de pareltjes geselecteerd worden. Ook dat was veel werk. Vervolgens werden al die puzzelstukken voor zes afleveringen in een goede en logische verhaallijn in elkaar gezet. Natuurlijk was er te veel materiaal, dus werd er ook weer het nodige geschrapt. Kill your darlings, soms met pijn in het hart. Wibo Dijksma bewaakte dat hele proces en zorgde dat alles op tijd bij elkaar kwam.

Lennon als mens

En nu staat de serie al deels online. Alle delen verschijnen in de loop van de komende weken: 1 en 2 zijn er, 3 en 4 verschijnen op 8 december, 5 en 6 op 15 december. Je vindt de link onder aan deze blog. Het was een voorrecht om samen met Wibo, Jan Cees, Michiel, Hans en Alex aan deze serie te mogen werken. We hebben John Lennon willen eren, rond zijn tachtigste geboortedag en veertigste sterfdag. Op een eerlijke manier. Door John vooral neer te zetten als mens. Met al zijn onzekerheden, uitdagingen en onhebbelijkheden. Maar ook met de uitzonderlijke talenten en eigenschappen die hij bezat en die hem maakten tot de mens en de artiest die wij nooit zullen vergeten. 

De Laatste Dagen Van... John Lennon is te beluisteren via

Website NPO Radio 5

https://www.nporadio5.nl/podcasts/45/de-laatste-dagen-van

Apple Podcasts

https://podcasts.apple.com/.../de-laatste.../id1541151795...

Spotify (hoewel deze om technische redenen (buiten onze macht) momenteel niet werkt):

https://open.spotify.com/show/6HUp8zIYvlWxwO87QlvQbO

Google Podcasts

https://www.google.com/podcasts...

In de media

Jan Cees ter Brugge op NPO Radio 1 met Toine van Peperstraten (Stax&Toine). Kijk het gesprek hier terug, want radio kun je tegenwoordig ook terugzien! Daarvoor moet je iets omlaag scrollen tot het videobeeld: https://www.nporadio1.nl/.../68708-2020-12-01-nieuwe...

Michiel Tjepkema in de AD Ochtendshow. Dat gesprek kun je hier terugzien:

https://www.ad.nl/.../podcast-de-laatste-dagen-van-john...

Wibo Dijksma hoor je op dinsdag 8 december om 8.20 uur op Radio 2 bij Jan-Willem Start Op en tussen 11.30 en 12.00 uur bij Hans Schiffers in zijn programma Arbeidsvitaminen op NPO Radio 5. Tussen 13.00 en 13.30 uur schuift Wibo bij Radio M (RTV Utrecht) aan als tafelgast (de livestream vind je hier).

Anne Hurenkamp vertelt op dinsdag 8 december op nu.nl over de podcast en deze bijzondere datum in de geschiedenis.