Imagine: het raadsel van de witte en de bruine Steinway-piano

Al een tijdje hield de vraag me bezig: op welke piano schreef John Lennon Imagine en was dit dezelfde piano waarmee hij het nummer opnam? Was het de bruine hoge Steinway of de iconische witte vleugel van hetzelfde merk? In de documentaires die we kennen over het album Imagine (Gimme Some Truth en, recenter, Above Us Only Sky) zien we Lennon op beide piano's spelen. De bruine upright piano stond in zijn Ascot Sound Studio, op zijn landgoed Tittenhurst Park. De witte vleugel bevond zich in één van de woonvertrekken aldaar. In The Beatles Story, het museum in Liverpool, zag ik een witte vleugel staan. Op recente foto's van Yoko Ono, zie ik haar ook achter een witte vleugel zitten, hoog en droog in haar apartement in het Dakota Building in New York. Daar kan ik dus niet tegen hè. Dus ging ik op onderzoek uit, in een poging de waarheid achter Lennons piano's en het nummer Imagine te achterhalen.

21 juli 1971

Steinway & Sons

In het werkelijk prachtige (en lijvige) boek Imagine John Yoko (2018) vond ik een interessante brief van het Engelse kantoor van de firma Steinway & Sons. Dat bedrijf werd in 1853 in Manhattan (New York City) opgericht door de Duitser Heinrich Engelhard Steinweg. Steinweg, die zijn naam naar Steinway veranderd moet hebben, startte met een fabriek in New York. Later volgde er ook eentje in Hamburg. De vestiging in New York leverde piano's en vleugels voor de Amerikaanse markt. Hamburg bediende de rest van de wereld, dus ook Engeland. Steinway & Sons had twee kantoren in Londen: aan George Street en op Hanover Square. Naar één van die kantoren werd op 27 januari 1971 vanuit het Apple-kantoor gebeld, namens John Lennon, om een vleugel te bestellen. De timing van die bestelling was niet geheel toevallig.

De bevestigingsbrief van John Lennons bestelling

Een piano voor Yoko's verjaardag

Op 18 februari 1971 zou Yoko Ono haar 38ste verjaardag vieren. Een kleine drie weken voor die tijd moet Lennon aan een verjaardagscadeau gedacht hebben. Yoko had in haar jeugd klassiek piano leren spelen. We weten dat ze in ieder geval Beethovens Mondschein Sonate speelde, waarmee ze John in 1969 inspireerde tot het schrijven van Because. Om Yoko te verrassen liet John in januari '71 een Steinway "O" Grand-vleugel bestellen, van het type 419051. Geheel in stijl met hun voorkeur voor sereen wit vroeg Lennon of het instrument een mat witte uitstraling kon krijgen. Blijkbaar waren dat soort vleugels van het gewenste type niet voor handen, want op de schriftelijke bevestiging lees ik dat het wit spuiten van de vleugel £ 1.891 kostte. Op een site met historische prijzen van Steinway-piano's vond ik dat het instrument rond 1971 zo'n 4500 dollar moet hebben gekost (ik vond overigens alleen prijzen in dollars). Leuk, het geeft een indicatie van wat Lennon uitgaf voor het verjaarsdagcadeau. Ter vergelijking: een dergelijk "Model O" kost tegenwoordig zo'n 75.000 dollar. Het originele exemplaar van Lennon is ongetwijfeld veel meer waard.

Extra instructies voor de firma Steinway

Om er zeker van te zijn dat Yoko's vleugel op tijd kwam, liet John bovendien doorgeven dat het instrument uiterlijk 12 februari 1971 geleverd moest worden. Hij was al niet heel erg op tijd met zijn bestelling, dus realiseerde zich vast dat hij risico liep dat het cadeau te laat zou arriveren. John liet de firma Steinway bovendien een zilverkleurig plaatje op Yoko's piano bevestigen met de woorden:

This morning

A White Piano

For Yoko

From John with Love  18.2.1971.

We lezen het allemaal in de bevestigingsbrief van de pianobouwers, waarin als leveringsadres opvallend genoeg Tittenhurst Park als Titenhurst Park wordt vermeld. 

Werd de bruine Steinway van de slaapkamer naar de studio verplaatst?

De kleine witte vleugel zal ongetwijfeld met veel blijdschap in ontvangst zijn genomen. Hij kreeg een prominente plek in de White Room van Tittenhurst Park. We kennen de beelden van Imagine-video waarop John en Yoko met de piano te zien zijn. Toch schreef John zijn vredeshymne niet op die witte piano, maar op de bruine upright Steinway-piano, model Z die ook in zijn bezit was. Dat instrument liet hij in december 1970 al op Tittenhurst Park bezorgen. In het boek dat ik hierboven noemde, staat een foto van een bruine piano, in een slaapkamer van het landhuis. Ik zie een gehavend instrument (of een foto die beschadigd is, maar dat laatste lijkt me onwaarschijnlijk). Volgens het bijschrift zou John Imagine op deze piano gecomponeerd hebben. Zelf dacht ik dat de bruine Steinway in de studio stond. We kennen de beelden waarop John Imagine aan de overige sessiemuzikanten voorspeelt. Daar zie ik John achter een/dezelfde piano zitten, die er niet zo gehavend uitziet. Hebben we het hier over dezelfde piano, is het instrument verplaatst? Wat verklaart het verschil in uiterlijk? De lichtval? De foto's uit het boek moeten haast in dezelfde periode zijn genomen. Intrigerend!

De piano in de slaapkamer

De piano in de studio

De wereld rond

Er van uitgaand dat de bruine upright Steinway verplaatst werd naar de studio, speelde John bij de officiële opname van Imagine dus op dezelfde piano als waarop hij het nummer componeerde: de bruine upright Steinway. Dit is ook het instrument dat George Michael vele jaren later, in oktober 2000 op een veiling kocht. De piano verhuisde vermoedelijk niet mee, toen John en Yoko zich niet lang na de opnamen van Imagine voorgoed in New York vestigden. George Michael gebruikte de piano eerst zelf, leende het instrument vervolgens uit aan The Beatles Story in Liverpool, maar besloot toen dat de Steinway de wereld rond moest reizen om de boodschap van vrede te helpen verspreiden. De piano was in verschillende musea in de Verenigde Staten te zien. Waar het instrument zich nu bevindt, is mij niet bekend. 

De Steinway-Z was korte tijd in The Beatles Story in Liverpool te zien.

Ongeschikte akoestiek

De witte Steinway-vleugel van Yoko is niet op de opname van Imagine te horen. Tijdens het opnameproces werd nog wel geprobeerd de vleugel te gebruiken, door microfoons vanuit de studio naar de White Room door te lussen, maar producer Phil Spector vond de akoestiek in de ruimte ongeschikt. 

Niet op de plaat, wel op de video

Yoko's vleugel speelde wel een hoofdrol in de Imagine-video en wordt zodoende altijd met het nummer geassocieerd. Yoko is nog steeds in bezit van het haar ongetwijfeld dierbare instrument. Op een foto van 18 februari 2018, is Yoko op haar 85ste verjaardag geportretteerd. Zittend op de kruk poseert ze in haar appartement. De witte vleugel in het Liverpoolse Beatles Story Museum is dus niet de originele Lennon-piano, laat staan het instrument waarop Imagine gecomponeerd werd. Kan ik weer rustig slapen. Bijna dan. Want wáár is die bruine Steinway-Z gebleven? 

Yoko Ono, 18 februari 2018, New York City