Rubber Soul: over Robert Freeman, de hoes en het herfstgevoel

Gisteravond las ik dat Beatlesfotograaf Robert Freeman overleden is. Daarmee is hij de tweede 'Beatles-gerelateerde dode' van afgelopen week. Dat klinkt wat minder respectvol dan ik het bedoel, maar het is natuurlijk een feit: langzaam maar zeker verdwijnen alle hoofdrolspelers en figuranten uit dat grote en bijzondere Beatlesverhaal uit de tijd. Ook het overlijden van Pauline Sutcliffe, de zus van oer-Beatle Stuart Sutcliffe, werd afgelopen week bekendgemaakt. Zij overleed al op 13 oktober.


Rubber Soul = herfstgevoel
Vergankelijkheid: 'All things must pass', George Harrison zong er al over. Terwijl het buiten steeds herfstiger wordt en ook de bomen praktisch al hun bladeren verloren hebben, denk ik aan het Beatlesalbum Rubber Soul. Ben ik de enige met die associatie of koppelen meer mensen Rubber Soul aan dit seizoen? Hoe dat voor mij precies werkt, weet ik niet. Is het de hoesfoto van Robert Freeman, waarop het suèdebruin en de oranje albumtitel de boventoon voeren? Is het de periode waarin het album destijds werd opgenomen (najaar 1965)? De sfeer van de nummers? Ik ben er nog niet uit. Wat ik wél weet, is dat ik gek ben op Rubber Soul. Het leek me aardig om me deze week eens wat meer in het album te verdiepen, als eerbetoon aan fotograaf Robert Freeman.

Robert Freeman (5 december 1936 - 8 november 2019)

Een titel als een logo
Die hoesfoto. Ik noemde 'm al. Voor het eerst vermeldden The Beatles hun bandnaam niet op een album. Zou het een omissie of een bewuste keuze geweest zijn? Begin december 1965, toen de plaat uitkwam, hoefden The Fab Four zich natuurlijk op hun albumhoezen niet meer aan de wereld voor te stellen. Het weglaten van de bandnaam zorgde ervoor de maximale aandacht uitging naar het artwork: een prachtig vormgegeven titel die haast als een logo aandoet en een sober maar indringend groepsportret. Dat portret ligt als het ware in uitgerekte vorm over de hoes heen. Bepaald geen standaardhoes. Wat was er in die tijd eigenlijk nog standaard te noemen aan alles dat The Beatles voortbrachten?

Het mysterie van de hoesfoto
Voor het maken van die hoesfoto spraken The Beatles ergens in het najaar van 1965 af , vermoedelijk bij John Lennon thuis in Weybridge. Robert Freeman maakte een serie foto's van de mannen, die in bruin suède jasjes voor een rhododendronstruik poseerden. De exacte datum van die sessie weten we helaas nog steeds niet. De wintergroene rhododendron geeft ons zodoende ook geen aanwijzing over de maand waarin de foto gemaakt kan zijn. Over de precieze locatie van de fotosessie is ook nog geen bewijs gevonden. Was het bij de oprit van Johns huis Kenwood of in de bosjes van Old Lane, Hatchford End, bij het voormalige vliegveld van Wisley? In het fascinerende boek Het Londen van The Beatles (Lewisohn, Schreuders, Smith) lees ik dat Beatleschauffeur Alf Bicknell die laatste locatie noemde. Deze plek bevindt zich op ruim 10 minuten rijden van Johns voormalige villa. Wat zou het interessant zijn om beide mysteries nog eens opgelost te zien worden.

John Lennon op Kenwood, Weybridge

Een logo dat voorsorteerde op psychedelisch artwork
Om The Beatles een idee te geven hoe hun Rubber Soul-hoes er uit zou komen te zien, projecteerde Freeman de foto op een stuk karton. Deze dummy-hoes schoof daarbij onbedoeld wat naar achteren, wat voor een uitgerekte fotoprojectie zorgde. The Beatles reageerden enthousiast. Zo moest de hoes worden! Die originele invalshoek, zowel letterlijk als figuurlijk, werd zodoende gekozen voor het definitieve hoesontwerp. Ontwerper Charles Front tekende voor het Rubber Soul-logo. Hij liet zich inspireren door het effect dat je krijgt, wanneer je rubber uit een boom zou tappen, zo vertelde hij: de substantie zou steeds verder uitlopen. Met zijn ontwerp inspireerde Front ongetwijfeld andere vormgevers die zich in de jaren daarna op het creëren van psychedelische letters stortten. Die Rubber Soul-letters waren, in december 1965 al een vroege voorbode van wat komen ging.

Wat deden The Beatles in september 1965?
"Rubber Soul is mijn favoriete Beatlesalbum," vertelde Jan Cees ter Brugge me onlangs. Ik kan dat goed begrijpen. De warme, akoestische sound, de meerstemmige zang, de midtempo-nummers: van Rubber Soul gaat een enorme consistentie uit. Wie weet ontstond dat coherente geheel omdat The Beatles, gedwongen door hun overvolle agenda, het album in zeer korte tijd moesten opnemen. Binnen vier weken stond alles op tape (behalve het nummer Wait, dat in juni van dat jaar werd opgenomen). Tussen 12 oktober en 11 november 1965 bouwden The Beatles aan hun folk-achtige plaat, waarop voornamelijk nummers stonden die korter dan drie minuten waren. Eind augustus hadden ze hun Amerikaanse tournee al afgesloten. Over wat ze daarna, in september '65 deden, is vrij weinig bekend. Vakantie vieren? Bijkomen? Wie weet er meer over die periode in de aanloop naar die Rubber Soul-sessies?


John Lennon was aan zet
Zelf vind ik Rubber Soul vooral een Lennon-plaat. Waar op latere albums McCartney's rol zowel compositorisch als conceptueel steeds dominanter werd (niet onprettig dominant overigens, wat mij betreft) beleefde John Lennon op Rubber Soul misschien wel zijn finest hour. Norwegian Wood, Nowhere Man, Girl, In My Life... Wat stelde McCartney daar feitelijk tegenover, behalve zijn kwaliteiten als zanger, gitarist en basgitarist? Misschien alleen Michelle en natuurlijk de ijzersterke openingstrack Drive My Car. George Harrison bracht het zelfverzekerde If I Needed Someone en de sitar op Norwegian Wood in en drukte zo óók zijn stempel op de plaat. Wil je meer weten over hoe het album tot stand kwam, dan kun je het verhaal van Rubber Soul in deel 1 en deel 2 beluisteren, prachtig verteld en door de heren van Fab4Cast.

Verstild en tijdloos
Hoewel The Beatles met Help, waarvoor Robert Freeman ook de hoesfoto schoot, al een voorzichtige beweging richting een meer akoestisch en volwassen geluid maakten, werd Rubber Soul natuurlijk hét akoestische en misschien wel meest tijdloze Beatlesalbum. Een plaat met een warme, soms verstilde en ontspannen sfeer en voornamelijk introspectieve en verhalende teksten. Een plaat die voelt als een frisse en kleurrijke boswandeling, waarna het goed toeven is bij de haard. So I lit a fire, isn't it good...  Exact wat je op een herfstige zondagnamiddag zou willen doen. Ik ga Rubber Soul vanavond opzetten en er een fijn glas wijn bij inschenken.


PS: Nu online > deel 1 van het Liverpool-avontuur, samen met Jan Cees, Wibo en Michiel van Fab4Cast (ook beschikbaar via Spotify). Veel luisterplezier.