Op pad in Hamburg, deel 3: Love Me Tender (met podcast!)

Met het nieuws dat Ringo's concert in Hamburg afgelast was, stapten Jan Cees, Michiel, Wibo en ik in de metro die ons in noord-westelijke richting zou brengen. Een stukje buiten de binnenstad, naar de wijk Altona. We hadden het plan om het voormalige huis van de familie Kirchherr te bezoeken. De plek waar fotografe Astrid woonde. Samen met Klaus Voormann en Jürgen Vollmer behoorde zij in Hamburg al snel tot de vriendenkring van The Beatles. Eigenlijk was het andersom. The Beatles sloten zich aan bij dit Duitse drietal, dat hen regelmatig bezocht in de clubs waar ze moesten spelen. De drie kunstenaars deelden hun vriendschap en, in het geval van Astrid, ook regelmatig hun huis met de jongens uit Liverpool.

Stuart Sutcliffe en Astrid Kirchherr

Bij de Kirchherrs vonden The Beatles een tijdelijk thuis

Het slapen in de achterkamertjes van de clubs waar The Beatles speelden, ging de bandleden niet in de koude kleren zitten. Dankbaar waren ze dan ook dat ze regelmatig even terecht konden in het huis van de familie Kirchherr aan de Eimsbütteler Strasse. Voor een gezonde maaltijd, een bad en wat huiselijke gezelligheid. Stuart Sutcliffe, die in die tijd nog de bassist in de band was en als vaste zangnummer Love Me Tender voor zijn rekening nam, kreeg een relatie met Astrid. In haar moet hij zijn tweelingziel gevonden hebben. Het was de kunst die hen bond. Al snel was het stel onafscheidelijk. Stuart was zodoende steeds vaker bij Astrid thuis te vinden. 

Stuart tekende deze liefdesverklaring aan Astrid op de achterzijde van het briefpapier
van Bruno Koschmider, eigenaar van de Kaiserkeller, de plek waar The Beatles optraden.

Even gluren naar dat zolderraam

Het ging allemaal door ons heen, terwijl we het metrostation achter ons lieten en in de lommerrijke wijk op zoek gingen naar het huis dat bijna 60 jaar geleden zo veel voor The Beatles, en in het bijzonder voor Stuart, betekend had. Gewoon om er even bij de voordeur te staan en onze blik langs de hoge gevel te laten glijden, helemaal omhoog, zoekend naar het zolderraam. De plek waarvan we wisten dat daar het atelier van Stuart had gezeten. 

Voor het voormalige huis waar de Kirchherrs de twee bovenste etages
bewoonden. De erker van het atelier op zolder is duidelijk zichtbaar.

Stuart volgde zijn hart

In juni 1961 besloot Stuart The Beatles (en Engeland) te verlaten en zich verder te concentreren op de schilderkunst. In Liverpool was zijn talent al ontdekt. Het lukte hem zodoende om in Hamburg een studiebeurs te krijgen voor de Kunstacademie. Stuart volgde zijn hart en vestigde zich in de Duitse stad, om dicht bij zijn grote liefde Astrid te zijn. Het was voor John Lennon even slikken om zijn dierbare vriend in Hamburg achter te moeten laten. 

Stuart en John

Stu de Staël

Terwijl The Beatles af en aan in Hamburg te vinden waren, stond Stuart op die zolder aan de Eimsbütteler Strasse te schilderen. Op de academie viel zijn talent op. Bij medestudenten en bij leraren. Zijn abstracte werk werd vergeleken met dat van Eduardo Paolozzi de Frans-Russische schilder Nicolas de Staël, hetgeen Stuart in zijn tijd met The Beatles de bijnaam Stu de Staël opleverde. 

Stuart Sutcliffe: Hamburg Paining No.2 (1961)

Jan Cees belde aan

Daar stonden we, op die mooie zondagavond, voor dat immense pand. Te kijken, te dralen, eigenlijk al blij dat we het gezien hadden. Ineens stapte Jan Cees naar voren, betrad het bordesje bij de voordeur en duwde op de bovenste bel. Die van de zolderetage. We hielden onze adem in, toen een  vrouwenstem zich over de intercom meldde. Jan Cees stelde zich vriendelijk voor, in het Duits, legde uit dat het concert van Ringo Starr die avond was afgelast en we zodoende even naar het voormalige huis van Astrid Kirchherr waren komen kijken. Of het misschien mogelijk was dat we een moment de zolder mochten bezichtigen. De vrouw wilde even overleggen, zei ze. Spannend, maar slechts een paar tellen later zoemde de deur open. We mochten boven komen. Er ging een onbeschrijfelijk gevoel door me heen. Wibo, zich bewust van het bijzondere moment, pakte de memorecorder op zijn telefoon erbij en begon al pratend de statige trap te beklimmen. Eens een podcaster, altijd een podcaster. Vastleggen, dit moment! Ik vond het goed van 'm. Hoe vaak zouden The Beatles deze traptreden omhoog zijn gelopen? Op weg naar Astrid, een kop thee, een warm bad?

De cirkel was rond

Boven zwaaide de deur open en werden we begroet door een charmante dame. Met haar vriend keek ze een moment de kat uit de boom. Ineens stonden daar op een vroege zondagavond vier Beatlesfans voor hun neus. De bewoners onderbraken hun kooksessie en gingen met ons in gesprek. Johanna en Axel. Zij woonde er een jaar of 8 en wist dat haar appartement in de jaren '60 door Astrid Kirchherr en familie bewoond werd. De vorige bewoner had haar een boek gegeven waarin ze wat had kunnen lezen over de link die haar zolder met The Beatles had. Johanna is zelf ook kunstenares. We concludeerden samen dat daarmee de cirkel weer rond was. Maar hoe het nu precies zat met dat zolder-atelier, dat inmiddels verbouwd was tot een prachtige loft, dat wist ook zij niet. Dus vertelden we over de relatie tussen Astrid en Stuart. Ondertussen gingen mijn gedachten terug naar april 1962.....

Stuart kreeg ernstige klachten

Terwijl The Beatles steeds bekender werden in Noord-Engeland en zelfs nog een aantal shows in Hamburg in de agenda hadden staan, kreeg Stuart steeds vaker last van zware hoofdpijnen en een overgevoeligheid voor licht. Op een dag zakte hij op de Kunstacademie zelfs in elkaar. Hij liet zich onderzoeken. Zowel in Hamburg als in Liverpool. De doktoren hadden geen verklaring voor zijn klachten. Op 10 april 1962 verloor Stuart opnieuw het bewustzijn. Vermoedelijk op de zolderkamer waar wij stonden. Astrid belde een ambulance en zat naast Stuart toen hij onderweg naar het ziekenhuis overleed. Een aneurysma bleek later de doodsoorzaak. Stuart Sutcliffe, 21 jaar. Zoveel talent, zo'n tragisch einde. 

Verdoofd van verdriet

Ondertussen waren The Beatles op weg naar Hamburg, om daar nog een aantal optredens te verzorgen. Op 13 april wachtte Astrid hen op het vliegveld op met het verschrikkelijke nieuws van Stuarts dood. Het waren George Harrison en John Lennon die Astrid vergezelden, de trappen van het huis van de Kirchherrs beklommen en verdoofd van verdriet in Stuarts atelier op de zolderkamer rondliepen. Zijn schildersezel, zijn verf. Alles was er nog, alsof Stuart zo weer binnen kwam lopen. Het maakte zijn afwezigheid ongetwijfeld beter voelbaar dan ooit. In een interview vertelde Astrid vele jaren later dat John kapot van verdriet was. Terwijl George beschermend achter John ging staan, legde Astrid het tweetal vast in het atelier. Dicht bij het raam van de erker. Dit hartverscheurende moment resulteerde in een intens verdrietige maar even prachtige foto. Een afbeelding die menig Beatlesliefhebber op zijn netvlies heeft staan.

Een groot gevoel van respect

Het was deze foto, op deze plek, die Jan Cees, Wibo, Michiel en ik graag wilden reconstrueren. Niet alleen om die foto, maar vooral om op diezelfde plek te staan. Op die zolderkamer, bij de erker. Een moment in het leven van John Lennon, George Harrison en Astrid Kirchherr altijd moet zijn bijgebleven. Lennon zou in zijn latere leven heel vaak over zijn vriendschap met Stuart hebben gesproken, hem een zielsverwant hebben genoemd. Dus stonden wij met een groot gevoel van respect op de plek en legden we onszelf vast, denkend aan die dag in april 1962. 

Jan Cees en ik

Wibo en Michiel

Het drong door

Johanna en Axel keken toe. Ik geloof dat toen werkelijk tot hen doordrong hoe veel dit moment voor ons betekende. Of we even wilden gaan zitten. Een glas water? Een glas wijn? En wie we nu eigenlijk waren. Terwijl Axel vertelde dat hij gitarist was en op de stereo een eigen opname van Norwegian Wood aanzette, bleef Johanna onze glazen volschenken. We spraken over haar leven, over The Beatles, de historie van haar huis. Eigenlijk zou elke woning een soort archiefkistje moeten hebben, mijmerde Johanna, waarin de historie van het huis in foto's en andere documenten bewaard kan worden. Voor toekomstige bewoners. Natuurlijk wist ze van Astrid Kirchherr, maar ze had zich tot vanavond nooit gerealiseerd hoe belangrijk haar huis in het verhaal van The Beatles eigenlijk was. 

In gesprek met Johanna

Het evenwicht was wankel

Na vijf kwartier stonden we op. We bedankten Johanna en Axel voor dit unieke inkijkje in hun woning. Johanna bedankte ons voor de bijzondere avond die wij haar blijkbaar bezorgd hadden. We namen hun visitekaartjes mee en deden hen de belofte dat we hen de podcast zouden sturen. Onszelf deden we ook een belofte. Eentje die ik hier ook ga uitleggen: het feit dat deze mensen toevallig thuis waren en hun voordeur voor ons openden, mag niet als uitnodiging gezien worden voor een menigte aan Beatlesfans die dit stel misschien ook wel wil bezoeken. Het evenwicht was wankel, ze twijfelden, lieten ons binnen en aanhoorden ons verhaal. Hoewel ik iedereen deze ervaring gun, zegt mijn gevoel: laat het hierbij, geniet van deze blog en van de podcast die we er over maakten, maar overloop deze mensen niet. Daarmee doen we ook afbreuk aan hun voorzichtige kennismaking met de geschiedenis van hun eigen huis. Laat hun privédomein geen bedevaartsoord worden.

Astrid en Stuart

Wij stonden na afloop weer op straat. Vol ongeloof namen we met Wibo's telefoon onze eerste indrukken op. Jullie kunnen het allemaal terughoren in de podcast (vanaf 00:00 de inleiding en een terugblik op het jubileum van de Fab4Cast en vanaf 38:00 op pad in de straten van Hamburg).

Ik draag deze blog op aan Johanna en Axel, en aan Astrid en Stuart.

Hoe een liefdesverhaal van bijna 60 jaar geleden nog steeds tot de verbeelding spreekt.