De sensationele onbekende foto van John, Paul en George uit 1959

Het is lastig uit te leggen wat ik voelde toen ik zo'n twee weken geleden ineens een volstrekt onbekende foto van John Lennon, Paul McCartney en George Harrison voorbij zag komen op social media. Ik knipperde met mijn ogen, hield de adem even in. Was de foto écht, of gewoon een sterk staaltje digitaal monteerwerk? Tegenwoordig is de scheidslijn tussen feiten en "fake" een hele dunne, dat weten we allemaal. Het kiekje bleek wel degelijk origineel te zijn. Er ging een golf van sensatie door het Beatlesminnende deel van de wereld.

We hebben er een schat bij!

Als Beatlesliefhebbers hopen we altijd op het opduiken van dit soort schatten, zeker uit het pre-Beatlestijdperk: een periode waarvan relatief weinig beeld- en geluidsmateriaal bestaat. Ik schreef er al eens een blog over. Nu hebben we er een schat bij. En wat voor eentje! Op de foto zien we drie tieners in een kring staan zingen en spelen, hoogstwaarschijnlijk repeterend voor een optreden. Ze zijn in de ban van hun gemeenschappelijke liefde: de Rock 'n' Roll. 

Eerste snelle duiding

Al snel wilde iedereen er natuurlijk het fijne van weten. Wáár was deze foto gemaakt en wanneer schoot de (nog) onbekende fotograaf dit historische plaatje? Zeer snel meldde Beatleshistoricus Mark Lewisohn zich op Twitter, voor de eerste snelle duiding bij de foto. Hoewel het er inmiddels op lijkt dat John Lennon nog geen 19 jaar oud was, wist Lewisohn het treffend te verwoorden:

Lewisohn verwees ook naar het speurwerk dat Mark Ashworth al verricht had. In zijn blog schreef hij hoe de foto hem een dag eerder in zijn bezit was gekomen, zonder dat hij hem al mocht publiceren. Dat gaf Ashworth de gelegenheid al de nodige research te doen voor deze blog.


Wat weten we inmiddels over deze foto?
Wibo Dijksma vatte dat verhaal zo gedegen en treffend samen op de Facebook-pagina van Fab4Cast, dat ik het hier beter kan delen dan herschrijven:

"De exacte datum is vrijwel onmogelijk te achterhalen, maar Mark zegt dat het waarschijnlijk september 1959 is geweest. Waarom? Nou, je ziet John Lennon een Hofner Club 40 gitaar bespelen. In het boek Beatles Gear staat de aankoopbon van deze gitaar, gedateerd: 28 augustus 1959. Dus de foto moet na die datum zijn genomen. Da's logisch, zou Cruijff hebben gezegd.

George en John zouden volgens de boeken vrijwel tegelijkertijd een Hofner Club 40 hebben aangeschaft. Maar George bespeelt hier een andere gitaar, waarschijnlijk zijn Hofner President. Dat was de gitaar die hij zou inruilen voor een Club 40. Die ruil heeft ten tijde van deze foto nog niet plaatsgevonden. Maar als John en George ze vrijwel tegelijkertijd hebben aangeschaft, kan deze foto niet ver van 28 augustus 1959 zijn genomen. En dus is september het meest waarschijnlijk.

Dan de locatie. De foto is niet genomen bij John, Paul of George thuis. Want zegt Mark Ashworth: hun huizen hadden niet van die dikke muren. Het is ook geen kroeg, want daar hing over het algemeen meer aan de muur dan alleen die 2 porceleinen figuren die we op de foto zien. Nee, zegt Mark: dit is een kamer in een groot huis.

Okee, so far so good. Kijk je voor september en oktober 1959 in de naslagwerken, dan speelden The Quarrymen uitsluitend in de Casbah Club, die zich in de kelder van de familie Best bevond. De foto is niet in de kelder genomen (want we weten hoe die er uit ziet), maar het huis van de familie Best was wél groot. Misschien dat de foto in één van de woonvertrekken boven is genomen?

En dus werd de foto gestuurd naar Roag Best (halfbroer van Pete en zoon van Neil Aspinall). Dit gebeurde dus allemaal vorige week, hè? Toen Roag de foto zag, kwamen er van opwinding woorden uit zijn mond die niet al te netjes zijn. 🙂 En hij herkende de locatie: dit was inderdaad zijn ouderlijk huis aan 8 Haymans Green in Liverpool. "Ik heb die porceleinen figuren nog ergens in een doos liggen!" zei hij. En toen broer Pete de foto onder ogen kreeg, voegde hij eraan toe: "De golfclubs van opa staan tegen de muur, tussen John en George".

Conclusie: deze juweel van een foto (die diezelfde vrijdag al ingekleurd op verschillende sites verscheen) stamt hoogstwaarschijnlijk uit september 1959 en is genomen in het huis van Pete Best (die toen trouwens nog niet de drummer was)." 

Van de feiten naar de context

In gedachten reis ik terug naar Liverpool. Begin oktober 2019 stond ik met Wibo Dijksma en Michiel Tjepkema in de tuin van de villa van de familie Best aan 8 Haymans Green. We hadden een rondleiding in de kelders van het huis achter de rug, de plek waar de Casbah Club gevestigd was. Terwijl de najaarszon wat waterig begon te schijnen, gleden onze blikken omhoog, langs de gevel van het enorme pand. Op dat moment konden we nog niet vermoeden dat deze prachtige foto, achter één van die ramen gemaakt, op zou duiken. Wanneer ik die herinnering en deze nieuwe oude foto combineer, kan ik weer een nieuw puzzelstukje in de fascinerende geschiedenis van The Beatles invullen. Hoe ging het met John, Paul en George in die tijd? Het beeld wordt sepia, we gaan terug naar september 1959.

Bloed, zweet en tranen

Het was een lange, bloedhete zomer geweest. En al ging ook Noord-Engeland gebukt onder verzengend hete dagen, de drie tieners John, Paul en George zaten beslist niet stil. Met enorme tegenzin stond John Lennon, 18 jaar oud, dagelijks om vijf uur 's ochtends op. Met het openbaar vervoer reisde hij van Liverpool een kleine 40 kilometer noordwaards naar Scarisbrick. Om acht uur moest hij present zijn op de bouwplaats. Samen met zijn vriend Tony Carricker, wiens vader bouwopzichter was, bracht John zijn dagen spittend, gravend, sjouwend en harkend door. Met zijn vakantiebaantje droeg hij bij aan de bouw van een waterpompstation. De jonge Lennon deed het puur voor het geld, vertelde Carricker later aan Mark Lewisohn. Het werk op de bouw betaalde goed: met 5 pond per week zag John zijn eerste elektrische gitaar steeds dichterbij komen. 

Tony Carricker en John Lennon

John maakte de ketel kapot

Lennon werd overigens ontslagen toen hij het presteerde de theeketel droog te laten koken. Daarmee ontnam hij de werkploeg een verse stomende kop thee, één van de weinige hoogtepunten tijdens het zware werk. John hoefde niet meer terug te komen. Op vrijdag 28 augustus 1959 stond John met zijn tante Mimi in Hessy's Music Shop in Liverpool om zijn gitaar met een eerste aanbetaling te kopen. Hoewel Mimi altijd vertelde dat zij die eerste 17 pond betaalde, vindt Mark Lewisohn het aannemelijk dat John met zijn zakken vol vakantieloon, zelf (later?) een aanzienlijk deel van zijn Hofner Club 40 bekostigde. Het is in ieder geval het instrument dat we John op de nieuwe foto zien bespelen, waarschijnlijk nog met zijn handen vol butsen en blaren van een zomer hard werken.

Paul spendeerde zijn geld aan platen

Paul McCartney (17) zat ook niet stil die zomer. Zijn vakantiebaantje bij Lewis's Department Store in Liverpool leverde hem ook handgeld op. Die contanten werden echter op een andere manier besteed. De jonge Paul spendeerde zijn geld aan het kopen van platen. Volgens Lewisohn waren dat in ieder geval Back in The USA/Memphis Tennessee van Chuck Berry, What'd I Say (een lange track die over beide zijden van de single was verdeeld) van Ray Charles, Right Behind You Baby en Brand New Cadillac van Vince Taylor. Op die eerstgenoemde plaat van Taylor was het gitaarspel van ene Tony Sheridan te horen. Die platen kunnen ons een aanwijzing geven van de muziek die de drie jongens op die nieuwe foto speelden.

George Harrison werd benaderd door Mona Best

Diezelfde zomer pakte George Harrison (16) het wat handiger aan om geld bij te verdienen. Hij verhuurde zich als invalgitarist bij het plaatselijke Les Stewart Quartet. In die hoedanigheid werd hij met zijn bandmaatjes op een zondagavond in de Lowlands-club aan Haymans Green aangesproken door een dame met de naam Mona Best, die van plan was verderop in de straat een club in de kelder van haar huis te openen. Die club werd de Casbah. Het huis werd de plek waar de nieuw ontdekte foto in één van de woonvertrekken zou worden gemaakt.

De Cashbah Club
zoals wij hem in oktober 2019 aantroffen

Na de vakantie werd er geklust in de nieuwe club van Mona Best

Zover was het nog niet. Eerst zouden Paul en George er die zomer ook nog even samen op uittrekken, net als ze het jaar daarvoor hadden gedaan. De twee vrienden vertrokken op 15 augustus op een lift-/kampeervakantie door Engeland, waarop ze de nodige avonturen beleefden. In deze blog schreef ik daar al eens over. Dat najaar stampte Mona Best inderdaad haar Casbah Club in no time uit de grond. De drie Beatles in spé hielpen eigenhandig mee de club te schilderen. Het zou hun toekomstige honk worden, een plek waar ze eens per week van een vast optreden verzekerd waren. 

En zo kwamen alle verhalen in één foto samen

De nieuwe foto past precies in dat plaatje. Inmiddels waren de jongens kind aan huis bij Mona. In één van de bovenkamers van de 'Casbah Villa' staan ze, hoogstwaarschijnlijk op een dag in september 1959, met het vet in hun kuiven, hard te oefenen voor één van die optredens. John met zijn gloednieuwe gitaar in zijn gebutste handen, George met de nodige souplesse na een zomer lang muzikaal invalwerk, en Paul met zijn hoofd vol nieuwe nummers, van de platen die hij de afgelopen weken van zijn vakantiegeld kocht. Ineens brengt één foto al die belevenissen bijeen.

(een ingekleurde versie)

McCartney I: het solodebuut waarmee Paul McCartney zich bevrijdde van The Beatles is 50 jaar. En actueler dan ooit

Back to basic. We zitten in een moeilijke periode, waarop die uitdrukking zeer van toepassing is. Nu en straks zullen velen van ons zichzelf een beetje opnieuw moeten uitvinden. Alles is anders geworden. Uitgerekend deze week is het vijftig jaar geleden dat Paul McCartney met zijn eerste soloalbum na het uiteenvallen van The Beatles op de proppen kwam. Op 17 april 1970 verscheen de plaat "McCartney". Zoals de titel doet vermoeden: ook hier ging een grote wereldster, die in theorie de beste faciliteiten en sessiemusici tot zijn beschikking had, terug naar de basis.

McCartney I was eigenlijk Pauls tweede soloalbum

We noemen het album "McCartney" (of "McCartney I") de eerste soloplaat van Paul, maar feitelijk ging daar nog één andere langspeler aan vooraf. Dat hoor ik de goed ingevoerde lezer al denken. Toch weet niet iedereen het misschien. Al begin 1967, toen The Beatles startten met de opnamen van hun Sgt. Pepper-album, verscheen er een soloplaat van Paul McCartney. Het betrof de soundtrack van de film The Family Way. McCartney schreef de muziek, die door George Martin werd gearrangeerd en opgenomen met diens George Martin Orchestra. Toch is dit album zo atypisch dat we het in 1970 verschenen "McCartney" met goed fatsoen de start van Pauls solocarrière kunnen beschouwen. 

McCartney I en RAM zijn mijn favorieten

Die solocarrière van Paul McCartney zou tientallen albums en losse tracks voortbrengen, in de meest uiteenlopende genres: van mainstream pop tot klassiek, van ambient tot....de musical waar hij nu aan schrijft. Binnen dat oeuvre van tientallen albums heeft het nu jubilerende "McCartney" een speciale plek in mijn hart. Het is één van de albums die ik, naast opvolger RAM, het vaakst draai. Ik ben er nog steeds niet achter waar 'm dat nu precies in zit. Is het de charme van de eenvoud? De voor die tijd onconventionele manier waarop hij het album opnam? Zijn het de paar pareltjes van nummers die er op staan? Of speelt die prachtige hoes ook mee?

In het geheim opnemen

Paul McCartney werkte in krap drie maanden aan zijn soloalbum. In het geheim, rond de decenniumwisseling van 1969/1970. Voor de buitenwereld waren The Beatles nog niet officieel uit elkaar, maar binnen de inner circle wist iedereen wel hoe ver het was. Al in september 1969 had John Lennon aangegeven uit The Beatles te stappen, al werd hem gevraagd die beslissing nog even stil te houden. Het Beatlesalbum Abbey Road was opgenomen. Daarnaast werd door producers, arrangeurs en (incidenteel) door Paul, George en Ringo nog de losse muzikale eindjes voor het te verschijnen Let It Be aan elkaar geknoopt. McCartney zag Harrison en Starr nog begin januari 1970 in de EMI Studio's, onder andere voor de opname van I Me Mine, waarvan nog geen goede versie voor de elpee bestond. Ondertussen werkte Paul in die periode al, privé, aan zijn soloplaat.

Huisvlijt: Paul McCartney in actie

McCartney wilde onder de radar van Apple blijven

Daarvoor putte hij deels uit een voorraadje composities waar hij al jaren aan sleutelde. Een ander deel van het album bestond uit het improviserend componeren tijdens het opnameproces. Omdat Paul onder de radar van Apple en Allen Klein wilde blijven, liet hij in december 1969 een Studer Four Track taperecorder in zijn Londense woning aan Cavendish Avenue neerzetten. Hij gebruikte geen mengtafel, maar plugde zijn instrumenten en microfoons rechtstreeks in en gebruikte de VU-meters op de Studer om op te varen. In die tijd was hij de eerste gevestigde artiest die thuis, op zo'n basale manier aan een nieuw album werkte. En wat vormde deze werkwijze een enorm contrast met de manier waarop het rijk georchestreerde Abbey Road-album was opgenomen.

Drie locaties

Uiteindelijk werd "McCartney" op drie plekken opgenomen: bij Paul thuis, in de Morgan Studio's aan Willesden High Road (Noord-West Londen) en uiteindelijk ook bij EMI aan Abbey Road, in de laatste fase van het opnameproces, eind februari 1970. Onder de schuilnaam Billy Martin liet Paul of Linda de geboekte studiotijd vastleggen. "I think there's a big character in American baseball called Billy Martin, so that's where te name came from," las ik in een aangehaalde quote in het interessante boek "Lennon and McCartney together alone: a critical discography of their solo work" (John Blaney, 2007).

De Morgan Studios zoals ze er in latere
jaren bij lagen, Noord-West Londen.

Yorick van Norden doet prachtige research naar het album
Gisteren las ik op Facebook dat de Haarlemse singer-songwriter én groot McCartney-kenner Yorick van Norden vrijdagochtend contact heeft gehad met Robin Black. Black kwam in 1969 in dienst bij de Morgan Studios. In februari 1970 werkte hij als technicus in het geheim samen met Paul en Linda aan het album. Yorick interviewde deze Robin Black voor het boek over alle solo-releases van Paul McCartney waar hij al een tijd hard aan werkt. "Hoewel vijftig jaar een lange periode is, wist hij al mijn vragen te beantwoorden en toch een aantal mooie herinneringen met mij te delen. Ik heb tijdens de research voor mijn boek sowieso een aantal interessante ontdekkingen over het album gedaan welke nog niet eerder in boekvorm zijn gepubliceerd, maar daarover binnenkort meer," schrijft Yorick op Facebook. We kunnen natuurlijk niet wachten om méér over McCartney I te leren. De diepgravende research van Yorick is enorm waardevol en moet een indrukwekkend standaardwerk over Paul McCartney gaan opleveren.

Met Yorick van Norden tijdens de Fab4Cast thema-avond
rond The White Album in november 2018 (foto: Ramón Dorenbos)

Ruziën over releasedata

Nog even terug naar april 1970. Paul gebruikte de persaankondiging voor zijn album, op 9 april 1970 (met een embargo tot de 10e) om de wereld te laten weten dat hij niet van plan was nog platen met The Beatles op te nemen. Die aankondiging markeerde het officiële einde van The Beatles, al was de band feitelijk al maanden uit elkaar. Het waren onrustige weken. Vorige week had ik het er al over: de vier Beatles worstelden met de timing van alle releases die op stapel stonden (Let It Be, Sentimental Journey en McCartney I). Paul negeerde verzoeken om zijn eigen release op te schuiven en op 17 april lag zijn plaat in de schappen. Het artwork was opvallend en smaakvol. Op de albumhoes prijkte een foto die Linda McCartney maakte van een schaal, omringd door kersen, op een witte muur. Op de achterzijde was een liefdevol portret te zien van Paul die de jonge Mary in zijn jas warm houdt. Misschien is het wel de allermooiste albumcover uit de solocarrière van McCartney.

What you hear is what you get

Tenslotte is "McCartney" wat het is: what you see (hear) is what you get. Van het luchtige, incomplete openingsnummer The Lovely Linda (dat hij alleen maar opnam om zijn apparatuur te testen), via experimentele songs (Hot As Sun/Glasses, Kreen Akrore) naar de pareltjes die de ruggengraat van het album vormen: That Would Be Something, Every Night, Junk, Man We Was Lonely, Oo You, Maybe I'm Amazed (waarvan gisteravond de gerestaureerde jubileumclip door McCartney op YouTube werd gelanceerd!). In mijn McCartney top-10 allertijden vind je dan ook altijd Every Night, Junk en Maybe I'm Amazed terug. Steady.

Opnieuw beginnen

Met "McCartney" liet Paul in één van de meest moeilijke periodes van zijn leven zien dat hij bereid was helemaal opnieuw te beginnen. Een dappere stap na het gepolijste en rijk georkestreerde Abbey Road: klein, huiselijk, eenvoudig, geïmproviseerd, niet perfect, maar doorspekt met experimenteerdrift en veerkracht. Na een aantal zeer zware en depressieve weken in zijn boerderij in Schotland, na het uiteengaan van The Beatles, plugde McCartney tóch weer in. Misschien is dit jubilerende album na 50 jaar qua spirit wel actueler dan ooit. Laten we de scherven van de afgelopen weken bij elkaar vegen en voorzichtig nieuwe moed verzamelen. Ik ga "McCartney" direct weer opzetten.


Verder luisteren
Het McCartney-album (1970)
Podcast door Fab4Cast, 10 april 2020
Onder andere met een uitleg en geluidsfragmenten over hoe Paul de inspiratie vond voor het experimentele Kreen Akrore én een prachtige uitgeklede versie van Maybe I'm Amazed waarop de verschillende multitracks te horen zijn.

Deze week zijn The Beatles 50 jaar en 7 maanden uit elkaar

Deze week is er in de media slechts beperkte aandacht voor het feit dat The Beatles 50 jaar geleden uit elkaar gingen. De focus ligt op ander nieuws. Terecht, vind ik. De wereld heeft wel wat anders aan z'n hoofd. Toch wilde ik de datum van 10 april 1970 hier niet helemaal onopgemerkt voorbij laten gaan. Het voelt bijzonder dat we ook die 'soort van' laatste Beatlesdatum nu 50 jaar achter ons hebben liggen.

8, 12 en 20 september waren cruciale data

Zelf heb ik niet zoveel met de datum van 10 april 1970. Wie de geschiedenis van The Beatles als band goed bestudeert, weet dat The Fab Four op die tiende april al zo'n beetje zeven maanden uit elkaar waren. Op 8 september 1969 vergaderden John, Paul en George nog over een opvolger voor het Abbey Road-album. Ze namen hun vergadering op voor Ringo, die in het ziekenhuis lag. Dankzij die tape, weten we dat de mannen nog serieus over een nieuw album spraken. Ook weten we dat ze het niet eens konden worden over de insteek van dat album. Op 12 september zou John Lennon tegen manager Allen Klein hebben gezegd dat hij The Beatles wilde verlaten. Klein vroeg hem die boodschap nog even vóór zich te houden. Opnieuw werd er vergaderd, op 20 september. Nu zonder George Harrison, die bij zijn ernstig zieke moeder in Liverpool was. Tijdens die vergadering sprak John de woorden 'I want a divorce' en wisten Paul en Ringo dat het menens was.

De vergeten uitspraak van Paul
Enkele weken later sprak Paul met een journalist van het Amerikaanse magazine Life, die hem bezocht op zijn Schotse boerderij. De insteek van dat interview was om geruchten te ontzenuwen over zijn vermeende dood. In dat gesprek zei Paul: "We make good music and we want to go on making good music. But the Beatle thing is over." Het tijdschrift lag op 7 november 1969 in de schappen, maar niemand schonk aandacht aan die ene zin van McCartney.

Te veel releases in een te korte periode

De periode tussen 20 september 1969 en 10 april 1970 laat zich kenmerken door complexe zakelijke meningsverschillen, het afronden van het Get Back/Let It Be-project als slepend hoofdpijndossier en vooral door vier muzikanten die hun gezamenlijke agenda loslieten en nieuwe muzikale wegen zoeken. Het zoeken van die nieuwe wegen zorgde in het prille voorjaar van 1970 voor problemen in de release-agenda. Op 26 februari was in Amerika het Beatles-compilatiealbum Hey Jude verschenen. Sentimental Journey, Ringo's eerste soloalbum, zou op 27 maart uitkomen. De release van het Let It Be-album stond gepland voor 28 april (dat werd 8 mei), het moment waarop ook de film in première zou gaan (dat werd 13 mei in New York City, 20 mei in Engeland). Ondertussen had Paul zelf met Apple-directeur Neil Aspinall, de afspraak gemaakt dat zijn soloalbum McCartney half april in de schappen moest liggen.

Paul zette Ringo de deur uit

Kortom: de chaos was compleet. Het werd er niet gezelliger op toen Lennon en Harrison contact zochten met Apple's partnerlabel EMI, met het verzoek het soloalbum van McCartney op te laten schuiven naar 4 juni. Het Beatlesalbum Let It Be moest en zou voorrang krijgen. Blijkbaar mocht Ringo's plaat wel gewoon verschijnen. Kenmerkend wellicht voor de twee kampen die zich binnen de (ontbonden) band hadden gevormd: John, George en Ringo tegen Paul. Het was Ringo, die eind maart bij Paul voor de deur stond. In de brief die hij namens John en George bezorgde, moest Paul lezen dat het wenselijk was zijn soloalbum op te schuiven naar juni. Paul reageerde furieus, zette Ringo de deur uit en ging op volle kracht vooruit met de voorbereidingen voor zijn album.

"Dear Paul, We thought a lot about yours and the Beatles LPs – and decided it’s stupid for Apple to put out two big albums within 7 days of each other (also there’s Ringo’s and Hey Jude) – so we sent a letter to EMI telling them to hold your release date til June 4th (there’s a big Apple-Capitol convention in Hawaii then). We thought you’d come round when you realized that the Beatles album was coming out on April 24th. We’re sorry it turned out like this – it’s nothing personal. 
Love John & George. Hare Krishna. A Mantra a Day Keeps MAYA! Away."

Paul says No

Op 9 april 1970 stuurde McCartney de Britse pers een vooraankondiging van zijn soloalbum. Hij voegde er een zelfgeschreven interview bij, waarin hij uitleg gaf over de totstandkoming van zijn plaat en zijn relatie met The Beatles. Tegen PR-man Derek Taylor verklaarde Paul dat hij het niet aan kon de pers te woord te staan, die hem vragen over het voortbestaan van The Beatles bleef stellen. Met zijn eigen verklaring nam McCartney de regie over zijn leven en maakte hij de weg vrij voor zijn eigen toekomst. Met onderstaande passage deed hij de pers een stevige voorzet om te berichten dat hij The Beatles zou hebben verlaten:

Q: "Is this album a rest away from the Beatles or the start of a solo career?"

PAUL: "Time will tell. Being a solo album means it's 'the start of a solo career...'
and not being done with the Beatles means it's just a rest. So it's both."

Q: "Is your break with the Beatles temporary or permanent,
due to personal differences or musical ones?"

PAUL: "Personal differences, business differences, musical differences,
but most of all because I have a better time with my family.
Temporary or permanent? I don't really know."

Q: "Do you foresee a time when Lennon-McCartney becomes an active
songwriting partnership again?"

PAUL: "No."

Lennon hield zijn mond en zag McCartney er met de boodschap vandoor gaan

Een frappant detail is dat Paul diezelfde dag de telefoon pakte om John te bellen en hem meedeelde dat hij diens voorbeeld (van september 1969) volgde en ook uit The Beatles stapte. Daarbij benoemde hij niet dat hij met een officieel statement richting de pers zou optrekken. Lennon, die op dat moment zijn Primal Scream Therapy onderging, reageerde met "Good, that makes two of us who have seen sense," las ik in het geweldige boek "You Never Give Me Your Money" (Peter Doggett). Wel was John not amused toen de kranten en journaals vanaf 10 april het nieuws brachten dat McCartney uit The Beatles was gestapt. Als zelfverklaarde leider van "zijn" band had Lennon immers maanden zijn mond gehouden. Nu trok McCartney ineens de aandacht naar zich toe. Er was geen weg meer terug, het stond nu zwart op wit.  

What's in a date? 

10 april 1970 blijft dus een bijzondere, maar ook discutabele datum in de Beatlesgeschiedenis. Nooit was er een officieel gezamenlijk statement van John, Paul, George en Ringo dat ze de band hadden ontbonden. Eén voor één gooiden ze de handdoek in de ring. Door een samenloop van omstandigheden kwam 10 april 1970 ineens in de canon van de muziekgeschiedenis. Het had net zo goed 20 september of 7 november 1969 kunnen zijn.

Verder lezen en luisteren:

Luisteren we over 100 jaar nog naar The Beatles?
Stijn Fens in Spraakmakers op Radio 1, 13 april 2020 (vanaf 00:12 minuten).

De Beatles 50 jaar uit elkaar: wat waren de beste soloprojecten?
Jan Cees ter Brugge (Fab4Cast) en Anne Hurenkamp in De Nieuws BV op Radio 1, 10 april 2020. Je kunt op het filmpje op bovenstaande website klikken (al lijkt het over iets anders te gaan) om het gesprek terug te kijken.

50 jaar na einde van The Beatles: je kunt niet alles op Yoko Ono afschuiven
Michiel Tjepkema (Fab4Cast) in gesprek met NU.nl, 10 april 2020.

The Beatles 50 jaar uit elkaar
Diederik Nomden bij Radio 1, Het Oog Op Morgen, 10 april 2020.

Podcast: Het McCartney-album
Wibo Dijksma, Michiel Tjepkema en Jan Cees ter Brugge voor Fab4Cast, 10 april 2020.
Over het eerste soloalbum van Paul McCartney waarvan de persverklaring de berichtgeving over het einde van The Beatles in beweging zette.

Het was de moeder aller scheidingen: The Beatles zijn 50 jaar uit elkaar

Stijn Fens in Trouw, 4 april 2020.

Paul McCartney stapt uit The Beatles

Interview voor Radio 1, dinsdag 10 april 2018.

Vier Engelse jongens op weg naar Nederland: The Beatles in weekblad Revue (april 1964)

Buurman Bert is een groot liefhebber van literatuur en lectuur. In zijn bibliotheekje, op de eerste etage van zijn huis, moet hij een enorme verzameling romans en tijdschriften bewaren. Ik ben er nog nooit geweest, maar maak het op uit zijn verhalen. "Opruimen vind ik moeilijk, want mooie dingen wegdoen is zo jammer," vertelde hij me laatst. Onlangs ging hij met pensioen en nu is hij aan het opruimen. Een paar weken geleden ging op zaterdag de bel en stond de buurman met één van zijn schatten in zijn handen. Of ik interesse had.

De felgekleurde strepen spatten van de cover

Hij overhandigde me een Revue: Nederlands familieblad, nummer 14, van 4 april 1964. Op de cover prijkte één van de beroemde strandfoto's die Dezo Hoffmann in juli 1963 op Brean Beach (Weston-Super-Mare) van The Beatles maakte. Achteraf extra bijgekleurd, vermoed ik. De felgekleurde strepen van hun Victoriaanse badpakken spatten 56 jaar later nog steeds van de cover. Mijn hart maakte een sprongetje. Een origineel tijdschrift uit de Sixties, met een groot artikel over The Fab Four. "De Beatles komen en in dit nummer zijn ze er al" las ik op de voorpagina. Zou het als waarschuwing of blijde boodschap bedoeld zijn, deze annunciatie uit april 1964? Zeg straks niet, dat je van niets wist, leek de redactie van Revue het nog wat slapende Nederland te willen zeggen.

The Beatles als vreemd vierkoppig fenomeen

Niet lang daarna zat ik met het grote tijdschrift op de bank. Ik bladerde direct naar pagina 9. "Bergt u, de Beatles komen," luidde de kop van het hoofdartikel. Een waarschuwing, dus toch. Met een glimlach, die steeds groter werd, smulde ik van de tekst, de foto's en de bijschriften. The Beatles waren opgemerkt, als een vreemd, overzees vierkoppig fenomeen dat langzaam maar zeker dichterbij kwam. Uit de tekst bleek dat de Nederlandse pers meldde dat The Beatles op 6 mei 1964 naar Nederland zouden komen: "Begin mei - de zesde - zullen ze ook in Nederland optreden." Die datum klopt uiteraard niet. Het werd juni. Of verwarde de Nederlandse pers de omgekeerde Engelse datumnotatie? 

Geen Rob de Nijs of Rita Reys

Wat de komst van The Beatles in die tijd betekende, weten eigenlijk alleen de mensen die er toen bij waren. Latere generaties, waartoe ik zelf behoor, kunnen alleen raden hoe 'anders' deze band was. Drie gitaristen/zangers en één drummer. Geen dansorkestje met een zangeres als Corry Brokken of Willeke Alberti. Geen braaf amusement van Rob de Nijs of Rita Reys, maar vier Engelse jongens, met ongewoon lang haar, die opzwepende nummers speelden. Ik had die sensatie zo graag mee willen maken. Het tijdschrift van buurman Bert leerde me hoe de Nederlandse pers in het nog nét pre-Beatles-tijdperk (waar het Nederland betrof) naar het fenomeen keek. Omdat ik er zo van genoot, deel ik deze week een aantal willekeurige passages uit het weekblad. Kunnen jullie even mee-smullen. Truttigheid ten top, maar ook kostelijk leesvoer:

Begin mei dreigt, na Engeland en Frankrijk, ook Nederland 't slachtoffer te worden van een insektenplaag: dan namelijk komen vier jengelende kevers naar ons land: The Beatles!

ROTTERDAM [....] (januari): in de Cineac draait in het programma een filmpje van nog geen zes minuten. Het brengt de zaal in een roerige, wilde, gillerige stemming. Jongens staan te twisten in het gangpad, buiten op de Coolsingel gaan een paar 'grieten' stuiperig tekeer op de cadans van de nog in hun oren klinkende 'beat': I love you, yeah-yeah-yeah...

Producenten van deze I love you-massahypnose zijn vier volksjongens uit Liverpool. Ze treden op onder een naam die de tieners van vreugde en de zaaleigenaars van angst doet sidderen: The Beatles...!

Zwakke teleurstelling: The Beatles zijn zó duur, dat ze maar één enkele avond in Nederland zullen optreden. (Gage voor hun rage: f 10.000 per voorstelling). Voor het Europa rondom ons is dit honorarium volstrekt geen bezwaar om het kwartet close-disharmony-singers vette contracten voor langdurige theaterpresentaties en tv-optredens te bieden. 

De Beatles-rage raast als een explosieve geluidsstorm door de Westerse wereld. 

Aan de Beatlesfans kon alleen de hoes worden getoond, waarop hun idolen der jonge traditie getrouw stonden afgebeeld met hun befaamde handelsmerkdracht: de vier zware, voor de ogen hangende ponyvachtkapsel, die de indruk wekken dat de drager geen cent heeft voor de kapper, maar waarvan het modelleren bij de Engelse herencoiffeurs een halve week salaris kost... Tienduizenden apen trouw deze vergeeflijke buitensporigheid na. 

Wat heeft [...] die waanzinnige massaverering veroorzaakt voor vier wat monotoon zingende jongemannen, die met hun plotselinge gillerige toonvervormingen, met drie elektrische gitaren en even zoveel geraffineerde superversterkers plus drum, een zaal vol tieners kunnen opzwepen tot volstrekte hysterie?

Zolang deze bepaald niet ongevaarlijke aanslagen op hun vrijheid en veiligheid voortduren, zijn de Beatles tevreden. Pas wanneer [...] een heel enkele maal op buitenlandse toernees de opwinding, de hysterie, de willoze massa-extase zich niet manifesteren, worden ze verbaasd-ongerust. Voorbeeld: in Parijs hebben ze zich tot hun verbijstering overdag als gewóne mensen op straat kunnen vertonen.

Sociologen en psychologen hebben zich zich, natuurlijk, reeds beziggehouden met het zoeken naar de achtergronden van deze Beatles-rage.

Deze (over de fans) Mods, die zo graag anders dan anderen willen zijn in kleding en manieren, hadden een jaar geleden nog geen enkel idool dat ze konden beschouwen als de door iedereen aanvaarde 'leider' van hun cultus. Toen, ineens, waren daar de Beatles.

Hun loopbaan begon in een bierkelder in Liverpool, 'de Spelonk' geheten, waar ze, onbekend, onontdekt, weken en maanden achtereen met gitaren en drum een geluid voortbrachten, dat ze zelf, naar de rivier van Liverpool, de 'Mersey-klank' hadden gedoopt. 

In '61 begon het een zekere heer Brian Epstein, eigenaar van een grammofoonplatenzaak, te irriteren dat jongelui voortdurend naar platen vroegen van een kwartet dat 'The Beatles' zou heten en waarvan in Duitsland een opname zou zijn gemaakt. 

Mèt de vier vraagt hij (Epstein) zich af, hoe lang de 'Mersey-klank' de miljoenen nog in zijn ban kan houden, en wanneer, onherroepelijk, het ogenblik zal zijn aangebroken dat de hysterische, gillende, krijsende, indrukwekkende en beangstigende Beatles-rage is uitgewoed.

Ringo Starr, de drummer van de Beatles [.....]: 'Ik ben al 23,' constateert hij hoofdschuddend. 'Onze Mods zeggen dat je heel misschien en in het uiterste geval tot je 25ste een Mod kunt zijn. Ik voel me nú al oud. Ik ben nu al bang voor later; wat zal ik een ouwe baas zijn wanneer ik dertig ben...' Ze begrijpen het volkomen: over een jaar wellicht zijn ze helemaal uit. Maar ongetwijfeld ook: binnen...

Je begrijpt het ineens

Tot zover de zeer vermakelijke teksten uit de Revue. Ik vond trouwens niet wie de auteur van dit prachtige proza was. Wat er verder in het weekblad stond? Een artikel over Charles Vervecken: een zwerver in Frankrijk, die een fortuin erfde van zijn tante. Een artikel over voetbalclub DWS (Discipline Werkt Stimulerend), de opkomst van de luchtvaart, een portret van Corrie Brokken en reclames voor Pleegzuster Bloedwijn en Grazavia Graszaden, te verkrijgen bij Brabants Zaadselektiebedrijf H. van Engelen. Je begrijpt ineens waarom The Beatles zo'n impact hadden.