Op pad in Hamburg, deel 3: Love Me Tender (met podcast!)

Met het nieuws dat Ringo's concert in Hamburg afgelast was, stapten Jan Cees, Michiel, Wibo en ik in de metro die ons in noord-westelijke richting zou brengen. Een stukje buiten de binnenstad, naar de wijk Altona. We hadden het plan om het voormalige huis van de familie Kirchherr te bezoeken. De plek waar fotografe Astrid woonde. Samen met Klaus Voormann en Jürgen Vollmer behoorde zij in Hamburg al snel tot de vriendenkring van The Beatles. Eigenlijk was het andersom. The Beatles sloten zich aan bij dit Duitse drietal, dat hen regelmatig bezocht in de clubs waar ze moesten spelen. De drie kunstenaars deelden hun vriendschap en, in het geval van Astrid, ook regelmatig hun huis met de jongens uit Liverpool.

Stuart Sutcliffe en Astrid Kirchherr

Bij de Kirchherrs vonden The Beatles een tijdelijk thuis

Het slapen in de achterkamertjes van de clubs waar The Beatles speelden, ging de bandleden niet in de koude kleren zitten. Dankbaar waren ze dan ook dat ze regelmatig even terecht konden in het huis van de familie Kirchherr aan de Eimsbütteler Strasse. Voor een gezonde maaltijd, een bad en wat huiselijke gezelligheid. Stuart Sutcliffe, die in die tijd nog de bassist in de band was en als vaste zangnummer Love Me Tender voor zijn rekening nam, kreeg een relatie met Astrid. In haar moet hij zijn tweelingziel gevonden hebben. Het was de kunst die hen bond. Al snel was het stel onafscheidelijk. Stuart was zodoende steeds vaker bij Astrid thuis te vinden. 

Stuart tekende deze liefdesverklaring aan Astrid op de achterzijde van het briefpapier
van Bruno Koschmider, eigenaar van de Kaiserkeller, de plek waar The Beatles optraden.

Even gluren naar dat zolderraam

Het ging allemaal door ons heen, terwijl we het metrostation achter ons lieten en in de lommerrijke wijk op zoek gingen naar het huis dat bijna 60 jaar geleden zo veel voor The Beatles, en in het bijzonder voor Stuart, betekend had. Gewoon om er even bij de voordeur te staan en onze blik langs de hoge gevel te laten glijden, helemaal omhoog, zoekend naar het zolderraam. De plek waarvan we wisten dat daar het atelier van Stuart had gezeten. 

Voor het voormalige huis waar de Kirchherrs de twee bovenste etages
bewoonden. De erker van het atelier op zolder is duidelijk zichtbaar.

Stuart volgde zijn hart

In juni 1961 besloot Stuart The Beatles (en Engeland) te verlaten en zich verder te concentreren op de schilderkunst. In Liverpool was zijn talent al ontdekt. Het lukte hem zodoende om in Hamburg een studiebeurs te krijgen voor de Kunstacademie. Stuart volgde zijn hart en vestigde zich in de Duitse stad, om dicht bij zijn grote liefde Astrid te zijn. Het was voor John Lennon even slikken om zijn dierbare vriend in Hamburg achter te moeten laten. 

Stuart en John

Stu de Staël

Terwijl The Beatles af en aan in Hamburg te vinden waren, stond Stuart op die zolder aan de Eimsbütteler Strasse te schilderen. Op de academie viel zijn talent op. Bij medestudenten en bij leraren. Zijn abstracte werk werd vergeleken met dat van Eduardo Paolozzi de Frans-Russische schilder Nicolas de Staël, hetgeen Stuart in zijn tijd met The Beatles de bijnaam Stu de Staël opleverde. 

Stuart Sutcliffe: Hamburg Paining No.2 (1961)

Jan Cees belde aan

Daar stonden we, op die mooie zondagavond, voor dat immense pand. Te kijken, te dralen, eigenlijk al blij dat we het gezien hadden. Ineens stapte Jan Cees naar voren, betrad het bordesje bij de voordeur en duwde op de bovenste bel. Die van de zolderetage. We hielden onze adem in, toen een  vrouwenstem zich over de intercom meldde. Jan Cees stelde zich vriendelijk voor, in het Duits, legde uit dat het concert van Ringo Starr die avond was afgelast en we zodoende even naar het voormalige huis van Astrid Kirchherr waren komen kijken. Of het misschien mogelijk was dat we een moment de zolder mochten bezichtigen. De vrouw wilde even overleggen, zei ze. Spannend, maar slechts een paar tellen later zoemde de deur open. We mochten boven komen. Er ging een onbeschrijfelijk gevoel door me heen. Wibo, zich bewust van het bijzondere moment, pakte de memorecorder op zijn telefoon erbij en begon al pratend de statige trap te beklimmen. Eens een podcaster, altijd een podcaster. Vastleggen, dit moment! Ik vond het goed van 'm. Hoe vaak zouden The Beatles deze traptreden omhoog zijn gelopen? Op weg naar Astrid, een kop thee, een warm bad?

De cirkel was rond

Boven zwaaide de deur open en werden we begroet door een charmante dame. Met haar vriend keek ze een moment de kat uit de boom. Ineens stonden daar op een vroege zondagavond vier Beatlesfans voor hun neus. De bewoners onderbraken hun kooksessie en gingen met ons in gesprek. Johanna en Axel. Zij woonde er een jaar of 8 en wist dat haar appartement in de jaren '60 door Astrid Kirchherr en familie bewoond werd. De vorige bewoner had haar een boek gegeven waarin ze wat had kunnen lezen over de link die haar zolder met The Beatles had. Johanna is zelf ook kunstenares. We concludeerden samen dat daarmee de cirkel weer rond was. Maar hoe het nu precies zat met dat zolder-atelier, dat inmiddels verbouwd was tot een prachtige loft, dat wist ook zij niet. Dus vertelden we over de relatie tussen Astrid en Stuart. Ondertussen gingen mijn gedachten terug naar april 1962.....

Stuart kreeg ernstige klachten

Terwijl The Beatles steeds bekender werden in Noord-Engeland en zelfs nog een aantal shows in Hamburg in de agenda hadden staan, kreeg Stuart steeds vaker last van zware hoofdpijnen en een overgevoeligheid voor licht. Op een dag zakte hij op de Kunstacademie zelfs in elkaar. Hij liet zich onderzoeken. Zowel in Hamburg als in Liverpool. De doktoren hadden geen verklaring voor zijn klachten. Op 10 april 1962 verloor Stuart opnieuw het bewustzijn. Vermoedelijk op de zolderkamer waar wij stonden. Astrid belde een ambulance en zat naast Stuart toen hij onderweg naar het ziekenhuis overleed. Een aneurysma bleek later de doodsoorzaak. Stuart Sutcliffe, 21 jaar. Zoveel talent, zo'n tragisch einde. 

Verdoofd van verdriet

Ondertussen waren The Beatles op weg naar Hamburg, om daar nog een aantal optredens te verzorgen. Op 13 april wachtte Astrid hen op het vliegveld op met het verschrikkelijke nieuws van Stuarts dood. Het waren George Harrison en John Lennon die Astrid vergezelden, de trappen van het huis van de Kirchherrs beklommen en verdoofd van verdriet in Stuarts atelier op de zolderkamer rondliepen. Zijn schildersezel, zijn verf. Alles was er nog, alsof Stuart zo weer binnen kwam lopen. Het maakte zijn afwezigheid ongetwijfeld beter voelbaar dan ooit. In een interview vertelde Astrid vele jaren later dat John kapot van verdriet was. Terwijl George beschermend achter John ging staan, legde Astrid het tweetal vast in het atelier. Dicht bij het raam van de erker. Dit hartverscheurende moment resulteerde in een intens verdrietige maar even prachtige foto. Een afbeelding die menig Beatlesliefhebber op zijn netvlies heeft staan.

Een groot gevoel van respect

Het was deze foto, op deze plek, die Jan Cees, Wibo, Michiel en ik graag wilden reconstrueren. Niet alleen om die foto, maar vooral om op diezelfde plek te staan. Op die zolderkamer, bij de erker. Een moment in het leven van John Lennon, George Harrison en Astrid Kirchherr altijd moet zijn bijgebleven. Lennon zou in zijn latere leven heel vaak over zijn vriendschap met Stuart hebben gesproken, hem een zielsverwant hebben genoemd. Dus stonden wij met een groot gevoel van respect op de plek en legden we onszelf vast, denkend aan die dag in april 1962. 

Jan Cees en ik

Wibo en Michiel

Het drong door

Johanna en Axel keken toe. Ik geloof dat toen werkelijk tot hen doordrong hoe veel dit moment voor ons betekende. Of we even wilden gaan zitten. Een glas water? Een glas wijn? En wie we nu eigenlijk waren. Terwijl Axel vertelde dat hij gitarist was en op de stereo een eigen opname van Norwegian Wood aanzette, bleef Johanna onze glazen volschenken. We spraken over haar leven, over The Beatles, de historie van haar huis. Eigenlijk zou elke woning een soort archiefkistje moeten hebben, mijmerde Johanna, waarin de historie van het huis in foto's en andere documenten bewaard kan worden. Voor toekomstige bewoners. Natuurlijk wist ze van Astrid Kirchherr, maar ze had zich tot vanavond nooit gerealiseerd hoe belangrijk haar huis in het verhaal van The Beatles eigenlijk was. 

In gesprek met Johanna

Het evenwicht was wankel

Na vijf kwartier stonden we op. We bedankten Johanna en Axel voor dit unieke inkijkje in hun woning. Johanna bedankte ons voor de bijzondere avond die wij haar blijkbaar bezorgd hadden. We namen hun visitekaartjes mee en deden hen de belofte dat we hen de podcast zouden sturen. Onszelf deden we ook een belofte. Eentje die ik hier ook ga uitleggen: het feit dat deze mensen toevallig thuis waren en hun voordeur voor ons openden, mag niet als uitnodiging gezien worden voor een menigte aan Beatlesfans die dit stel misschien ook wel wil bezoeken. Het evenwicht was wankel, ze twijfelden, lieten ons binnen en aanhoorden ons verhaal. Hoewel ik iedereen deze ervaring gun, zegt mijn gevoel: laat het hierbij, geniet van deze blog en van de podcast die we er over maakten, maar overloop deze mensen niet. Daarmee doen we ook afbreuk aan hun voorzichtige kennismaking met de geschiedenis van hun eigen huis. Laat hun privédomein geen bedevaartsoord worden.

Astrid en Stuart

Wij stonden na afloop weer op straat. Vol ongeloof namen we met Wibo's telefoon onze eerste indrukken op. Jullie kunnen het allemaal terughoren in de podcast (vanaf 00:00 de inleiding en een terugblik op het jubileum van de Fab4Cast en vanaf 38:00 op pad in de straten van Hamburg).

Ik draag deze blog op aan Johanna en Axel, en aan Astrid en Stuart.

Hoe een liefdesverhaal van bijna 60 jaar geleden nog steeds tot de verbeelding spreekt.

Op pad in Hamburg, deel 2: Rock 'n' Roll

Wat een week, wat een week! De aankondiging dat er dit jaar inderdaad een geremasterde versie van The White Album uitkomt, Paul McCartney die een nieuwe dubbele A-kant als single uitbrengt én het meer dan prachtige filmpje dat gisteren viral ging: Carpool Karaoke in Liverpool. Ik heb genoten en een traantje weggepinkt. Soms komt al het moois tegelijk.

Nu neem ik jullie snel mee terug naar Hamburg. Voor deel 2 van mijn drieluik over ons bijzondere weekend. Bedankt voor alle reacties op het eerste deel van het avontuur. We hebben vorige week afscheid van The Beatles genomen toen ze rond de jaarwisseling van 1960/1961 weer terug waren in Liverpool: het land uit gezet, zelf vertrokken, en (in het geval van Stuart Sutcliffe) weer op de been na kort ziek te zijn geweest.

Strak en zelverzekerd

Toen The Beatles, minus Sutcliffe, in december weer terug waren in Liverpool, moesten ze duidelijk even van hun avonturen bekomen. De eerste twee weken zochten ze onderling geen contact. Pete Best en zijn moeder waren druk met telefoontjes naar Hamburg, om te regelen dat de achtergebleven apparatuur weer terug in Engeland kwam. Op 17 december traden The Beatles voor het eerst weer op in de Casbah Club waarbij ene Chas Newbey aansloot en Stuart tijdelijk op bas verving. McCartney was in die tijd nog één van de gitaristen in de band. Het viel direct op hoe strak en zelfverzekerd de jongens inmiddels speelden. Hamburg was pittig geweest, maar had er voor gezorgd dat The Beatles een stuk beter waren gaan klinken.

In de Cashbah Club, een paar weken later

Stuart koos voor Astrid en de schilderkunst

Op 27 maart keerden The Beatles terug naar Hamburg. George was inmiddels meerderjarig en zodoende was het risico op een nieuwe uitzetting geweken. Met inmiddels meer ervaring en souplesse werkte de band zich door deze tweede Hamburg-periode heen, die tot 2 juli van dat jaar zou duren. Stuart Sutcliffe hing zijn Höfner President basgitaar aan de wilgen en koos voor zijn twee grote liefdes: fotografe Astrid Kirchherr én een voortzetting van zijn leven als kunstschilder. Stuart trok in bij de Kirchherrs aan de Eimsbütteler Strasse, in één van de lommerijke buitenwijken van Hamburg. Een plek waar hij op zolder zijn atelier in gebruik nam.

Astrid en Stuart

Paul werd bassist tegen wil en dank

Stuarts vertrek betekende trouwens dat Paul gedwongen de bas op moest pakken. John was de zanger en de leider van de band, George de lead-gitarist, dus restte Paul niets anders dan de rol van de bassist op zich te nemen. Na een tijdje op Stuarts bas te hebben gespeeld, schafte Paul zijn eerste Höfner vioolbas aan. Een Fender was te duur voor hem. De symmetrisch gevormde vioolbas kon hij, als linkshandige bassist, mooi omdraaien, zonder dat de uitstraling van het instrument verloren ging. 

Een vroege foto van Paul met zijn Höfner

De Star Club brandde af

Inmiddels groeide de roem van The Beatles in Liverpool en omgeving. Ook in Hamburg werden ze weer met open armen ontvangen toen ze in april 1962 in de pas geopende Star Club mochten spelen. Al lopend over de Grosse Freiheit, zocht ik met de mannen van de Fab4Cast de steeg die ons naar een vrij grote patio moest leiden waar de Star Club nog tot 1969 gevestigd was. Een gedenksteen herinnert passanten aan de legendarische locatie, waar niet alleen The Beatles, maar ook grootheden als Ray Charles, Jimi Hendrix en Jerry Lee Lewis het podium beklommen. Het gebouw werd in 1987 door brand verwoest. Eind 1962 keerden The Beatles opnieuw terug naar Hamburg, voor diverse optredens in de club. Inmiddels was hun dierbare vriend en oud-bassist Stuart niet meer.... Daarover volgende week meer.

Het stille straatje van de beroemde foto

Wij vervolgden onze toch door Hamburg naar wat het hoogtepunt van de middag zou worden: de plek waar John Lennon poseerde voor de inmiddels legendarisch geworden Rock 'n' Roll foto. Het was even zoeken, al lopend door de Wohwillstrasse. Ineens was daar de stenen poort die we moeten hebben. Onder de poort bevindt zich een houten schutting die toegang geeft tot de Jagerpassage. Even bekroop me de angst dat de deur gesloten zou zijn. Al moet ik er overheen klimmen, dacht ik. Maar de deur gaf mee en ineens stonden we in een stil straatje waar zich de deur met het bordesje bevindt. De plek waar The Beatles door vriend (en fotograaf) Jürgen Vollmer mee naartoe werden genomen. Terwijl John nonchalant in de deurpost hing, liepen Paul, Stuart en George voor hem langs. Een wat langere sluitertijd zorgde voor een prachtige serie foto's. De afbeeldingen werden vele jaren later door John Lennon, van Jürgen Vollmer gekocht en één ervan verscheen op de hoes van Lennons album Rock 'n' Roll uit 1975.

Jürgen behoorde ook tot het Duitse Drietal

Jürgen Vollmer behoorde tot de kunstzinnige vriendenkring van Astrid Kirchher en Klaus Voormann. Het Duitse Drietal, zoals ik ze wel noem. In een interview vertelde Vollmer vele jaren dat hij een voorkeur had voor het maken van foto's in the backyards of Hamburg. Stille plekken met een mysterieuze uitstraling. In april 1961 nam hij groep mee naar de Jagerpassage, plaatste hij zijn camera op een statief en speelde hij met de sluitertijd. Vollmer:

Before I even started taking any pictures, I said to John, ‘You just lean there and look arrogant, 

like you always do,’ and I wanted the other three out of focus.

Vollmer, vele jaren later, met de hoes van John Lennnons album

Rock 'n Roll: een reconstructie

We hadden alle tijd om met ons vieren die foto te reconstrueren. Terwijl ik plaats mocht nemen in de deurpost, gaf Jan Cees me instructies over mijn houding. Michiel stond klaar met de camera en Wibo en Jan Cees renden enkele malen voor mij langs. Timing was alles natuurlijk. Wat een lol! Maar tegelijkertijd voelde iedereen hoe bijzonder het was om deze foto te maken. Dat bijzondere zat hem denk ik ook een beetje in de besloten setting. De poort achter ons was dicht. Er waren verder geen andere passanten of toeristen en we konden in alle rust genieten van het moment. Een magish moment, mag ik wel zeggen. Dit was de plek waar ik voor het eerst dezelfde soort emoties voelde als in Liverpool. Mijn Hamburg-trip was op dit punt geslaagd. De foto was er! En ieder van ons kreeg ruim de tijd om van zijn eigen fotomoment te genieten. In één woord: wauw!

Even lunchen, bijpraten en door.....

Het werd tijd om even bij te komen. We ontmoetten Tim op 't Broek van Beatlesfanclub.nl, zijn vrouw Chantal en hun goede vriend Luuk. Het drietal was zojuist in Hamburg gearriveerd voor Ringo's concert. Tim zette ons nog even samen op de foto. Met elkaar aten we vervolgens een broodje op het terras, waarna ze ons de weg wezen naar het voormalige circusterrein van de stad. De plek waar Astrid Kirchherr een aantal legendarische foto's van The Beatles schoot. Aan de hand van boeken probeerden we de plek te zoeken waar die foto's gemaakt waren, maar de skyline was na 60 jaar zo veranderd, dat we de reconstructie niet konden maken. Het was niet erg, ik vond het fijn om dit terrein te hebben gezien en om het in de stad te kunnen plaatsen.

Jan Cees puzzelt aan de hand van de foto's van Astrid Kirchherr

Ringo was afgelast

De middag was om. Hoog tijd om even naar het hotel terug te keren, vervolgens een snelle maaltijd in de stad te eten en naar het Stadspark te gaan, waar Ringo al om 19.00 uur zou aftrappen. Terwijl we onze laatste hap eten doorslikten, ging Michiels telefoon. Het was Tim, die al bij het Stadspark stond. Het concert was zojuist afgelast. Er was iemand ziek. We vielen stil, keken elkaar in ongeloof aan. Afgelast? Dat moest een grap zijn. Dat bleek het niet. Al snel startte de berichtgeving op internet dat Ringo die avond niet zou spelen omdat hij zelf niet fit was. We moesten onszelf even herpakken. Een zomeravond in Hamburg voor de boeg: wat doe je dan?

Het werd een memorabele avond

Ineens was er tijd om een plan uit te voeren waar we die middag niet meer aan toegekomen waren. Een plan dat prachtig bleek uit te pakken en ons uiteindelijk een uniekere ervaring bezorgde dan het concert van Ringo had kunnen bewerkstelligen. Echt? Ja echt. Ik krijg weer kippenvel als ik er aan denk. Jan Cees, Wibo en Michiel kunnen alleen maar beamen dat we iets fantastisch beleefd hebben in de uren die volgden...

Volgende week meer. Ook om te vieren dat jullie onze avonturen dan in de 100ste Fab4Cast kunnen beluisteren. En oh oh, wat is die gaaf! Tot snel.

Op pad in Hamburg, deel 1: Mach Schau!

Aunt Mimi moest wel even tot tien tellen toen John Lennon haar in de zomer van 1960 vertelde dat hij met The Beatles naar Hamburg zou gaan. Ze sputterde wat tegen over een City of Sin, maar besefte al snel dat niets haar 19-jarige neef tegen kon houden om af te reizen naar de Noord-Duitse havenstad. Liever had ze hem zijn diploma zien halen, maar John was vastbesloten. In Hamburg kon hij avond aan avond optreden met zijn band, voor een prima salaris. Dus vertrok hij op dinsdag 16 augustus 1960. Samen met Paul McCartney, George Harrison, Stuart Sutcliffe en Pete Best; de vijf oer-Beatles, aangevuld met een gezelschap rond hun manager Allan Williams.

De bus van The Beatles wordt op de boot naar Hoek van Holland getakeld

Oostwaarts, in de voetsporen van The Fab Four

Met tien man in een busje, via Hoek van Holland, Arnhem en zo de Duitse grens over naar het noorden. Bijna 58 jaar later zaten wij er denk ik heel wat comfortabeler bij, afgelopen week in de internationale trein. Toen de deuren open schoven en ik vanaf het perron in Deventer wilde instappen, stond Jan Cees ter Brugge me op het balkon al met een brede glimlach op te wachten. Ik kon me bij hem, Michiel Tjepkema en Wibo Dijksma voegen in zo'n knusse coupé zoals we die kennen uit de Beatlesfilm A Hard Day's Night. Zo gleden we Deventer uit, oostwaarts, in de voetsporen van The Beatles. Op dat moment konden we nog niet vermoeden hoe onvoorstelbaar dicht we in die voetsporen zouden treden.

Dezelfde sokken

Ik ben er klaar voor, grapte ik, terwijl ik op mijn Yellow Submarine-sokken wees, die nog net boven de rand van mijn sneakers te zien waren. Het leek me alvast een leuke link naar het concert van Ringo Starr dat we zondagavond in Hamburg zouden bezoeken. Met een grote glimlach schoven Michiel en Wibo direct hun broekspijpen omhoog om mij hún submarine-sokken te tonen. Met onze golflengte zat het dus wel goed dit weekend. Dat concert van Ringo was voor ons een mooie aanleiding om samen naar Hamburg te gaan, maar er was natuurlijk ook een ander doel: rondkijken in de stad waar The Beatles als piepjonge jongens, af en aan, tussen 1960 en 1962, de eerste stappen in hun carrière zetten. Met wisselend succes, onder erbarmelijke omstandigheden.

George Harrison in het slaaphok van de Bambi Kino

Op zoek naar de verhalen

Dat rondlopen in het decor waar The Beatles speelden en woonden, stelde ons in staat om, elk op onze eigen manier, een reconstructie te maken van een rommelige periode uit de Beatlesgeschiedenis. Al podcastend en bloggend waren we van plan het verhaal te reconstrueren. Voor onszelf, maar ook voor iedereen die altijd zo enthousiast meeluistert en -leest. Je kunt er natuurlijk de boeken op naslaan, maar iets gaat pas leven, als je het met eigen ogen gezien hebt. Het stelt je in staat de verhalen levensecht te vertellen. Dat wilden we denk ik alle vier. Hamburg werd zodoende een nieuw hoofdstuk, voor de heren van de Fab4Cast en voor mij als blogger.


Naar de beruchte Reeperbahn

De thermometer tikte de 30 graden aan en de stad sloot zich als een warme deken om ons heen, toen we naar het hotel liepen. Onze avond bestond uit een maaltijd op een terras, een ijsje in de stad en vele gesprekken over The Beatles. Het perfecte opwarmertje voor het zondagse programma. De zondag was namelijk bestemd voor St. Pauli, de wijk waar het zich begin jaren '60 allemaal afspeelde. Na het ophalen van wat podcast-herinneringen in het hotel (de heren hebben er inmiddels 99 uitzendingen op zitten), stapten we zondagochtend dan ook in de metro, op weg naar de beruchte Reeperbahn: het startpunt van onze ontdekkingstocht. 

Het silhouet van Stuart Sutcliffe stond apart

Wat een andere wereld, vergeleken met het gebied rondom Hamburg Hauptbahnhof.... De Reeperbahn is een vrij drukke, brede weg, die als een rommelig lint door de wijk St. Pauli ligt. Op de hoek met de Grosse Freiheit stonden we ineens op Beatles Platz. Een pleintje dat als monument is ingericht en zodoende de entree markeert van de straat waar The Beatles 58 jaar geleden met hun busje in reden. Vijf figuren van staal stonden ons op te wachten. Ze vormen de silhouetten van John Lennon, Paul McCartney, George Harrison, Stuart Sutcliffe en....Pete Best of Ringo Starr. Doordat de figuren geen gezichten hebben, kun je als bezoeker zowel Pete (de eerste drummer) als Ringo (die later aansloot) in de sculpturen zien. Slim opgelost! Wat me opviel was het beeld van Stuart. Het stond een beetje meer naar rechts, duidelijk los van de groep. Daarmee symboliseert het waarschijnlijk de eigen weg die Sutcliffe uiteindelijk in Hamburg koos. En zijn dood wellicht. De tragedie die daar in schuil ging, raakte me wel.

Panoramafoto van de kruising Reeperbahn - Grosse Freit met rechts
Jan Cees en Wibo en de silhouetten van het Beatlesmonument.
Het silhouet van Stuart Sutcliffe staat uiterst rechts.

Kapot glaswerk, etensresten en de geur van urine

De Reeperbanhn en de Grosse Freiheit zijn ronduit aftandse, vieze, ja zelfs smerige straten. Vergane glorie. Waarschijnlijk precies zoals het er 58 jaar geleden al was. Dus of die glorie er ooit voelbaar is geweest....? Ik weet het niet. Op deze zondagochtend was de sfeer van de zaterdagavond nog voelbaar. Overal lege flessen, kapot glaswerk, etensresten, uitwerpselen, de geur van urine... De locals nipten aan hun eerste kop koffie, staand bij de vele barretjes, die net hun deuren weer hadden geopend. In hun ogen zag ik vooral het harde leven dat dit deel van de stad kenmerkt. Leven om te overleven. Lennon was destijds 19, McCartney net 18 en Harrison 17. Liverpool was ook een ruige stad, maar wat zullen deze jongens in de vroege ochtend van 17 augustus 1960 hun ogen uitgekeken hebben toen hun bus de straat inreed. Ook toen waren de sporen van de voorgaande nacht ongetwijfeld nog overal zichtbaar. 

Achter ons ligt de Grosse Freiheit. De plek waar The Beatles op 17 augustus 1960 arriveerden.

Een plek om te slapen

De Indra Club, op nummer 64 was uiteraard nog gesloten toen de band arriveerde. Al snel werd er iemand gevonden die de jongens binnen kon laten. Doodmoe lieten ze zich in een aantal stoelen zakken om eerst een paar uur te slapen. Diezelfde avond stonden The Beatles er al op het podium. Een goede plek om te verblijven was er niet, maar via via belandden ze een stukje verderop, om de hoek in de Bambi Kino. Een kleine bioscoop, waar zich achter het doek een kamertje bevond, waar de mannen wel konden slapen. Zo liepen wij ook van de Indra Club, waar ook wij voor gesloten hekken stonden, naar die Bambi Kino. Een oud pand, inmiddels verscholen achter behoorlijk wat begroeiing, op nummer 33 in de Paul Roosen Strasse.

We konden de deur van de voormalige Bambi Kino open duwen...
We stonden voor een garagedeur, waarop nog een Bambi-hertje geschilderd staat. Het waren trouwens geen Walt Disney-films, die hier vertoond werden. Dat mag duidelijk zijn. Een bordje naast de voordeur verwijst nog naar The Beatles. Zachtjes duwden we tegen de voordeur. Hij bleek open te zijn. We konden het pand in en ontdekten ergens de ruimte waar vermoedelijk het bioscoopje was en The Beatles die eerste nachten moeten hebben geslapen. Hoe dat precies ging en hoe het er nu uitziet, horen jullie eind juni in de podcast. In deze koude en vieze ruimte stonden destijds twee stapelbedden waar de jongens onder een paar Engelse vlaggen (!) konden slapen. Het was er ijs- en ijskoud, herinnerde Lennon zich later. De groep sliep pal naast de stinkende toiletten, werd de volgende dag wakker van het geluid van de bioscoop en kon slechts wat koud water uit de wc's gebruiken om zich op te frissen. Daar stonden wij nu, midden in dat stuk Beatlesgeschiedenis.

In het pand, gluren door de brievenbus van de grootste,
naastgelegen ruimte. Vermoedelijk de filmzaal met de
achtergelegen ruimte waar The Beatles mochten slapen.

Een primitief podium van planken en bierkisten

Dagelijks legden The Beatles de korte afstand tussen de Bambi Kino en de Indra Club af. Elke avond moest er gespeeld worden, tot diep in de nacht.

17 augustus 1960: The Beatles tijdens hun eerste optreden in de Indra Club.
vlnr: John, George, Pete, Paul en Stuart.

Van de Indra naar de Kaiserkeller

De Indra Club ging uiteindelijk dicht vanwege te veel geluidsoverlast en The Beatles konden het ergens anders ook wel beter krijgen. Op 4 oktober 1960 klom de groep een trede op de ladder en werden de gitaren een stukje verderop, in de Kaiserkeller, in de versterkers geplugd. We stonden er met een paar stappen: een wat grotere club, uiteraard ook gesloten op deze zondagochtend, waar aan de gevel nog een kopie van het oude contract dat The Beatles met de club sloten, te zien was. Ook hier ging het moordende speelschema door. Avond na avond, tot diep in de nacht moest de band het uiterste uit zichzelf halen, terwijl eigenaar Bruno Koschmider regelmatig naar het podium liep en Mach Schau!!! Mach Schau!!! schreeuwde. Daarmee daagde hij The Beatles uit tot steeds gekkere performances, waaraan een boel lol te beleven was voor het ruige zeemanspubliek dat de Keller frequenteerde. Het podium waarop de muzikanten stonden bestond uit planken die op een aantal bierkisten rustten. Primitiever kon het niet.

In de Top Ten Club was alles beter

Eind oktober verruilden The Beatles de Kaiserkeller voor de Top Ten Club van Peter Eckhorn, om de hoek aan de Reeperbahn 136. De groep kon er meer geld verdienen, over een betere installatie spelen en iets comfortabeler slapen in de ruimte boven de club.

Een fantastische actiefoto van McCartney en Lennon in de Top Ten Club

Verraad
Bruno Koschmider voelde zich verraden door zijn Engelse artiesten en strafte de contractbreuk af door George Harrison bij de politie aan te geven. Harrison was nog maar 17 en had geen werkvergunning. Hij moest zodoende direct het land uit en werd op 21 november 1960 op de trein naar Engeland gezet. Paul McCartney en Pete Best liepen een paar dagen later naar de Bambi Kino om hun laatste spullen te verzamelen en staken een condoom aan om wat licht in de duisternis te maken. Dat resulteerde in een brandje. Dat brandje was overigens een prima actie om wraak te nemen op hun baas. Het tweetal werd er voor opgepakt en in de cel van het Davidwache Politiebureau gegooid. Een plek waar we ook langs liepen.

Allemaal het land uit, Stuart bleef achter bij Astrid
Ook Paul en Pete werden het land uitgezet en zaten al snel op de trein richting Liverpool. John volgde enkele dagen later en Stuart, die zich niet fit voelde, bleef achter bij zijn kersverse vriendin Astrid Kirchherr, om een beetje op te knappen. In januari 1961 vloog hij met van de familie Kirchherr geleend geld terug naar Liverpool om zich bij zijn maten te voegen.

Stuart in 1960, gefotografeerd door Astrid Kirchherr

De zondag had nog veel voor ons in petto

Daarmee eindigde het eerste avontuur van The Beatles in Hamburg. Dat geldt op dit punt in het verhaal zeker niet voor ons Hamburgse avontuur. De zondag had nog heel wat prachtigs voor ons in petto. Gebeurtenissen die onze eigen verwachtingen zouden overtreffen.

Daarover vertel ik jullie graag volgende week meer!

Ringo onder de rook van Assen en: op naar Hamburg!

Tegen de tijd dat jullie deze blog lezen, ben ik (bijna) onderweg. Op een bijzondere missie. Toch wel ja. Dit weekend breng ik een bezoek aan Hamburg. Een stad die natuurlijk sterk verbonden is met The Beatles. De aanleiding om juist nu naar de Noord-Duitse stad te gaan, is best een aardige. Ringo Starr is er zondag namelijk ook. Niet dat we afgesproken hebben, maar hij geeft er een concert. Met welke gevoelens zal hij, op de plek die hem mede muzikaal gevormd heeft, het podium beklimmen?

Aantrekkelijk alternatief

Een paar maanden geleden kondigde Ringo aan dat hij met zijn (volgens mij) eeuwig durende All Starr-tournee ook Europa weer eens aan zou doen. Daarbij werd ook duidelijk dat hij één van de acts van het bluesfestival in Grolloo zou worden. Een ex-Beatle die even komt optreden onder de rook van Assen. Het klinkt bijna onwaarschijnlijk, maar het is toch echt zo. Even kriebelde het. Ik hoefde maar in de auto te stappen, een stukje te rijden en kon ook deze Beatle gewoon nog eens in het echt zien. Maar ja, ik ben geen uitgesproken bluesfan, ik ben niet zo gek op drukbezochte festivals en.... ik vermoedde dat Ringo een kortere, aangepaste festival-set zou spelen. Van veel mensen kan ik me goed voorstellen dat ze gaan. Zijn jullie geweest gisteravond? Hoe was het? Toen er voor mij een heel aantrekkelijk alternatief opdook, was ik verkocht om Ringo's concert op een andere plek te bezoeken.

1961: Ringo en George in Hamburg.
Nog niet in dezelfde band, maar al wel grote vrienden.

Een korte trip in goed gezelschap

Ringo doet namelijk dit weekend ook Hamburg aan. Verder reizen, maar wel een plek waar een behoorlijk stuk Beatlesgeschiedenis valt te ontdekken. Zeker voor mij, want ik ben er nog nooit geweest. Samen met de heren van de Fab4Cast werd een plannetje gesmeed om juist daar het concert van Ringo te bezoeken en er een sightseeing trip van te maken. Want er zijn natuurlijk wel wat plekken te bekijken waar The Beatles in het prille begin van hun carrière woonden en muziek maakten. Best fijn om die plaatsen ook echt eens gezien te hebben, om het verhaal in mijn hoofd verder compleet te maken. Hamburg leek me zodoende een prima locatie om wat schrijfinspiratie op te doen. En dan ook nog eens in goed gezelschap. Dat goede gezelschap heeft ook een missie, maar dat merken jullie nog wel. 

Jan Cees, Wibo en Michiel van de Fab4Cast hebben ook een bijzondere missie in Hamburg.

Hoe vertel je de verhalen?

Het Beatlestoerisme wordt wereldwijd steeds groter. Hoewel Hamburg aanvankelijk niet overdreven koketteerde met zijn Beatlesverleden, valt er tegenwoordig wel wat te beleven. Zo zijn er her en der wel wat gidsen die zich aanbieden om met jou door de stad te lopen en het verhaal van The Beatles in Hamburg te vertellen. Daarbij richt de één zich wat meer op inhoud, de ander wat meer op beleving, zoals dat tegenwoordig heet. In die laatste categorie valt deze innemende dame, die best op een leuke en creatieve manier met groepen op pad gaat. Met verhalen en met haar ukulele:

Zijn er eigenlijk wel echt goede Beatlesreisgidsen voor Hamburg?

Het is een beetje informatief en vooral gezellig, denk ik. Maar wij Beatlesfans zijn veeleisend en ik denk dat we met deze tour toch een beetje te veel boven de materie blijven hangen. We zijn immers van die nerds die alles willen horen en weten. ;-) Dus opperde Wibo van de Fab4Cast dat hij wel een programmaatje in elkaar wilde draaien waarbij we precies 'the essentials' gaan bekijken. Op eigen gelegenheid. Een fijn aanbod, waar ik graag gebruik van maak. De afgelopen tijd heb ik op internet, ter voorbereiding, nog wel naar een goed reisgidsje gezocht. Wat ik vond, leek wat verouderd en niet per se heel aantrekkelijk. Beter kan ik me nog even goed inlezen met het doorwrochte Tune In van Mark Lewisohn. Gelukkig valt de Hamburg-periode in deel 1, dat al verschenen is. 

Piepjonge jongens in Hamburg

De grote liefde tussen Stuart en Astrid

Ik zit er eigenlijk helemaal niet goed in, in die Hamburg-periode van The Beatles. Hoe vaak waren ze er nu precies? Waar speelden ze? Waar woonden ze? Wel weet ik dat deze episode uit hun bandbestaan heel vormend was voor hun muzikaliteit, hun onderlinge band en de bijzondere vriendschap die ze sloten met het Duitse Drietal (Klaus Voormann, Astrid Kirchherr en Jürgen Vollmer). Mensen die een een grote stempel hebben gedrukt op de levens van de vier Beatles. En ook was er natuurlijk de grote liefde die groeide tussen oer-Beatle Stuart Sutcliffe en Astrid Kirchherr. Een even prachtig als tragisch verhaal, waar ik graag nog eens in wil duiken maar dat me bij voorbaat al kippenvel geeft. Dat gebeurde allemaal inmiddels bijna 60 jaar geleden in Hamburg.

Stuart Sutcliffe en Astrid Kirchherr

Even in die nis staan...

Wat ik het liefst wil zien in Hamburg? De clubs waar The Beatles speelden én de plek waar Jürgen Vollmerr de legendarische foto van John Lennon begin jaren '60 maakte. Een foto die Lennon vele jaren later gebruikte voor de hoes van zijn Rock 'n' Roll-album. Dat verscheen in 1975, mijn geboortejaar. Hamburg lag toen al vele jaren achter Lennon. The Beatles ook. Voor mij opent het hoofdstuk Hamburg zich juist dit weekend. Misschien kan ik zelf wel heel even in die nis gaan staan...

Hoe Paul McCartney met That Means A Lot zijn eigen Ticket To Ride probeerde te schrijven (en faalde)

Mislukten er ook wel eens composities van Lennon en McCartney? Het antwoord daarop is even kort als duidelijk: ja. Toch vermoed ik dat dat percentage laag is en dat de heren geen 'veelschrijvers' waren, waarbij ze ook veel weggooiden. Meestal was het wel goed en raak en haalde het overgrote deel dat uit hun pen rolde de albums wel. Althans, als doorgewinterde Beatlesvolgers kennen we nu ook weer niet zo heel veel liedjes die in de prullenbak belandden of doorgeschoven werden naar anderen.

Iets goeds en pakkends
Deze week duik ik eens in zo'n nummer waarbij The Beatles het simpelweg niet voor elkaar kregen 'het te laten werken'. Gewoon als hart onder de riem voor iedereen die ook liedjes schrijft. Ook Lennon en McCartney faalden wel eens. In dit geval McCartney in zijn poging om van het nummer That Means A Lot iets goeds en pakkends te maken. Daarvoor gaan we terug naar het jaar 1965 en in het bijzonder de periode waarin de groep werkte aan het album Help!


McCartney probeerde Lennon te kopiëren
In februari van dat jaar zaten The Beatles in de EMI-studio's om nummers op te nemen bij de soundtrack van hun tweede bioscoopfilm Help! Op de 15e van die maand was daar een heel geslaagde sessie uitgerold, waarbij John Lennons Ticket To Ride werd vastgelegd. Een interessante compositie, die een nog interessanter arrangement kreeg. Mooi aan de samenwerking tussen Lennon en McCartney was het feit dat de twee elkaar enorm konden uitdagen en inspireren. Kort gezegd: Paul McCartney wilde ook wel een soort Ticket To Ride schrijven en kwam met That Means A Lot op de proppen. Een nummer met dezelfde feel, hetzelfde tempo en ook wat ongewone harmonische wisselingen. Althans, dat had McCartney geprobeerd....

Buiten de melodische comfortzone
Op 20 februari deden The Beatles een eerste poging om That Means A Lot op te nemen. Op zoek naar een soort bombastisch, groot geluid, zoals bij Ticket To Ride, verzandden ze met deze nieuwe poging in een van echo vergeven, slordige versie van Pauls nummer. In de vele takes slaagde de band er ook niet in om alles helemaal zuiver te zingen. Misschien kwam dat wel door de bijzondere melodische wendingen die McCartney bedacht, ook in een poging Lennon daarin te kopiëren. Het was buiten zijn eigen melodische comfortzone als componist. Ook al weet je niet precies wat er gebeurt, je hoort en voelt als luisteraar haarfijn aan dat het minder goed klopt.

Paul achter de piano
Als iets niet lukt, helpt het vaak om het even weg te leggen. Dat deden The Beatles ook. That Means A Lot ging na een stuk of twintig takes de ijskast in en kwam daar eind maart 1965 weer uit. Nieuwe ronde, nieuwe kansen. Maar het werd niet meer wat met de drie takes die op die datum nog werden opgenomen. Paul nam daarvoor opnieuw plaats achter de piano. Er zijn uiteindelijk langzame en snellere versies van het nummer bekend. The Beatles experimenteerden nog wat maar, zoals John Lennon ooit in een interview zei:

We found out we just couldn't sing it. 

In fact, we made a hash of it, 

so we thought we'd better give it to someone who could do it well.

Toch nog in de hitparade

En dus kreeg That Means A Lot een nieuwe kans. Brian Epstein besloot het nummer door te schuiven aan P.J. Proby, één van de andere acts uit zijn managementportefeuille. Lukte het Proby er, met hulp van George Martin als arrangeur, nog iets van te maken? Oordeel zelf. That Means A Lot behaalde uiteindelijk nog de 24ste plaats in de hitparade, waarschijnlijk mede omdat het officieel als Lennon-McCartney-compositie de wereld in ging. Maar wel eentje die in de ogen van datzelfde duo een tikkie mislukt was.