Wat de documentaire The Beatles and India ons leert

Deze maand is het 55 jaar geleden dat The Beatles vlak voor hun vertrek naar Rishikesh (India) stonden, voor hun retraite met Maharishi Mahesh Yogi. George, Pattie, John en Cynthia arriveerden op 15 februari 1968 en Paul, Jane, Ringo en Maureen vier dagen later. Over The Beatles en India is veel gezegd en geschreven. De documentaire The Beatles and India (2021) brengt een groot deel van de beelden, verhalen, interviews en perspectieven bijeen. Ik zag 'm eind vorig jaar bij Canvas, maar volgens mij moet hij ook te streamen zijn. Wie keek 'm nog meer?

Geleidelijk
Ik vind het nog altijd een boeiend onderwerp. Vooral omdat de interesse voor Indiase cultuur en spiritualiteit zo geleidelijk in hun bestaan als band naar binnen sloop, in één klap verdween (behalve bij George Harrison) en later toch weer onder de huid van John, Paul en Ringo ging zitten. Bij John was dat vooral in zijn interviews over geweldloze communicatie in zijn Bed In-periode, waarin hij regelmatig refereerde aan Ghandi. Bij Paul en Ringo speelt meditatie en yoga tot op de dag van vandaag een rol in hun leven. En George...dat weten we allemaal. Zijn liefde voor India was en bleef zo groot dat hij er uiteindelijk zelfs zijn laatste rustplaats vond.

Oosters en westers perspectief
De documentaire The Beatles and India verscheen in mei 2021, maar kreeg wellicht minder aandacht door de corona-pandemie. De ruim 90 minuten durende film belicht hoe The Beatles en de Indiase cultuur elkaar wederzijds beïnvloedden, waarbij er zowel vanuit oosters als westers perspectief naar het verhaal gekeken wordt. En dat vind ik er interessant aan, omdat die eigen Indiase blik ook sterk vertegenwoordigd is. Door ooggetuigen in de vorm van journalisten, musici en anderen die The Beatles tijdens hun verschillende reizen naar India van dichtbij meemaakten. Ook verleenden belangrijke Beatleshistorici als Mark Lewisohn en Piet Schreuders (laatstgenoemde achter de schermen als 'Then and Now consultant' voor de juiste locatieshots) hun medewerking aan de documentaire. Je ziet de vakkundige 'blik' van Piet Schreuders ook direct terug, waarbij oude filmopnames exact overvloeien in de huidige situatie op de ashram in Rishikesh. 

De poort open zetten
Nog even over dat Indiase perspectief, dat ik zo boeiend en belangrijk vind aan deze documentaire. Zo leerde ik namelijk dat veel Indiërs in 1965 de film Help! op onderdelen behoorlijk misplaatst vonden. Dat vertelt auteur Ajoy Bose (boek: Across The Universe) in de documentaire. Het had te maken met de clichématige manier waarop de Indiase cultuur in het filmscript was verwerkt. Zo was de godin Kaili, die steeds aangeroepen werd door de sekte die het op Ringo's ring gemunt had, gebaseerd op de in de Hindoestaanse cultuur vereerde godin Kali. Het wil volgens geïnterviewde musici en journalisten overigens niet zeggen dat The Beatles in India in de ban werden gedaan. In tegendeel. De band geniet er tot op de dag van vandaag het nodige aanzien: "Het maakte in onze cultuur niet uit wie The Beatles waren en hoe ze er uitzagen, maar hun muziek raakte hier zeker een snaar." Woorden van die strekking hoorde ik in de documentaire terug. Trots is er ook, over de wisselwerking die ontstond tussen The Beatles en India, waarmee de band de poort verder open zette voor westerse interesse in de oosterse cultuur. Iets dat ook zeker versterkt werd door Ravi Shankar.

Veel mooi beeldmateriaal
Het is dus hartstikke mooi om die hele relatie van The Beatles met India belicht te zien. Van 1965 (Help!) via hun eerste bezoek aan Delhi in juli 1966 (een tussenstop in 1964 niet meegerekend), hun kennismaking met Maharishi, de eerste onmoeting tussen George en Ravi Shankar, de persoonlijke reis van George en Pattie naar India, tot en met hun lange retraite in Rishikesh, in het voorjaar van 1968. Ik ben onder de indruk van het beeldmateriaal dat over al die onderwerpen verzameld is. Zo kennen we natuurlijk veel beelden uit de periode februari-april 1968, maar het is ook interessant dat juist die andere gebeurtenissen uitgebreid in beeld zijn gebracht. Ook worden de verhalen ingekleurd door ooggetuigen (of hun kinderen) die vertellen over de aanwezigheid van The Beatles. Zo vertelt journalist Barkha Dutt hoe haar moeder in juli 1966 The Beatles ontmoette. We zien haar op een foto tussen John en Paul zitten. Jaspal Singh, eigenaar van een muziekwinkel in Delhi, laat weten hoe zijn vader en oom naar het hotel van The Beatles gingen, met een verzameling Indiase instrumenten, om ze vooral aan George te laten zien.

Bekijk hier de trailer!

Spirituele klik
Natuurlijk zijn en blijven de beelden van Ravi Shankar en George Harrison mooi. Net als de beelden waarop Ravi zelf met zijn orkest te zien is. Wat mij betreft heeft hij een charisma dat nauwelijks met dat van andere musici te vergelijken is. Mooi is ook met hoeveel respect de musici uit Ravi's orkest over hun muzikaal leider én over George Harrison spreken. Zo vertelt één musicus dat Ravi's orkestleden het eerst bijzonder vonden hoeveel energie hun meester in Georges muzikale ontwikkeling stopte, terwijl George geen bijzonder talent voor de Indiase muziek bleek te hebben, en Ravi gewend was met veel getalenteerdere muzikanten te werken. Maar men zag dat er een enorme persoonlijke en spirituele klik tussen de beide mannen was. Ook was ik wel geraakt door de oprechtheid van George, waarmee hij Maharishi op het eind van hun beider levens bezocht in het Limburgse Vlodrop. Om zijn excuses aan te bieden voor het overhaaste vertrek van The Beatles destijds uit India. Er viel een last van zijn schouders toen hij van Maharishi begreep dat deze The Beatles nooit iets kwalijk had genomen.

Een verveelde Paul McCartney
De documentaire bevat veel interessante details die mij niet bekend waren. Bijvoorbeeld dat ook Paul McCartney aanwezig was bij de eerste ontmoeting tussen George en Ravi, gearrangeerd in Londen door een Brits-Indiase familie die betrokken was bij de Asian Music Circle. Paul arriveerde zelfs als eerste, wekte een verveelde indruk en deed niet veel meer dan het roken van vele sigaretten. De chemie tussen George en Ravi was er wel. Ook leerde ik meer over het uitgebreide privébezoek dat George met Pattie in september 1966 aan Ravi in India bracht. Hoe George besloot één radio-interview te geven, om de opdringerige pers te woord te staan: "Ik wil nu geen Beatle zijn, ik wil mezelf zijn." En ook hoe hij met Pattie en Ravi door het land reisde en daar ook Ravi's goeroe, Yogi Tat Maharaj, ontmoette. Mooi zijn ook de beelden van een interview met Brian Epstein, over de nieuwe richting die The Beatles waren ingeslagen. Brian sprak daarbij de woorden dat "The Beatles altijd naar nieuwe richtingen zouden blijven zoeken," niet wetend dat zijn eigen spoor spoedig en tragisch zou doodlopen.

Inspirerend 'huwelijk'
The Beatles and India is, kortom, een informatieve en boeiende film geworden. Als je hem ergens kunt vinden, ga dan beslist kijken. Al was het vanwege de nieuwsgierige interesse van de KGB voor de gebeurtenissen in de ashram, vanwege de beloftes die Maharishi televisiezender ABC deed (over de rechten van tv-special over The Beatles). Of om wat er gebeurde op de dag dat Maharishi stierf (2018). Net als vanwege de reflecties van hedendaagse Indiase muzikanten op dat bijzondere en inspirerende 'huwelijk' tussen The Beatles en hun eigen muzikale cultuur.