Hoe bepaalde George Martin de volgorde van Sgt. Pepper en welke nummers had hij liever weggelaten?

Op 23 februari mogen Jan Cees ter Brugge en ik nog een keertje het verhaal over de totstandkoming van Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band vertellen. In het Torpedotheater (voormalig Parooltheater) in hartje Amsterdam. Een enorme eer. En op die donderdagavond hebben we de tijd. Daarom kunnen we alle nummers bespreken en veel meer vertellen en laten horen dan destijds in de Deventer Schouwburg mogelijk was. Ik moet zeggen dat ik me er enorm op verheug.

George Martin tijdens de Sgt. Pepper-sessies

Het is belangrijk dat je de aandacht van de luisteraar vasthoudt
Bij de voorbereidingen stuitte ik op een interessant verhaal van Beatlesproducer George Martin. Over de keuze van de nummers voor Sgt. Pepper en de volgorde waarin ze uiteindelijk op Pepper terecht kwamen. Het lijkt me een puzzel voor een band en een producer om een goede opbouw te kiezen voor een album. Je zit met 10 a 12 losse nummers. Hoe positioneer je die? Waar open je mee? Vertellen de liedjes samen een verhaal of kun je op een andere manier een rode draad creëren? Belangrijk is vooral hoe je de aandacht van de luisteraar vasthoudt en hoe je daarmee de energie van een album op peil houdt.

De grootste fout van zijn leven
Misschien is het eerst goed om te vertellen dat bands en platenmaatschappijen in de jaren '60 hele andere keuzes maakten dan tegenwoordig. Een artiest of band die vandaag de dag een album uitbrengt, of dat nu nog op CD is of alleen nog een online release, plaatst daar altijd zijn (hit)single bij op. De hit is wellicht ook de aanleiding voor potentiële kopers om het album aan te schaffen. Bij The Beatles ging dat anders. In die tijd vond men het een vorm van afzetterij om de single die voorafgaand aan het album verscheen ook nog eens aan de elpee toe te voegen. De gedachte was dat mensen dan minder waar voor hun geld kregen. In het geval van Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band pakte dat bijzonder uit. George Martin noemde het ook wel de grootste fout van zijn leven.

Er dienden zich al twee liedjes voor Sgt. Pepper aan
Je zou eigenlijk kunnen zeggen dat de sessies voor Sgt. Pepper al begonnen in november 1966. George Martin herinnerde zich de avond in Studio 2 aan Abbey Road nog goed. Buiten was het koud en stormachtig. Binnen stond John Lennon vlak voor zijn neus, met gitaar. John liet hem een nummer horen dat hij kort daarvoor in Spanje had geschreven. Living is easy with eyes closed... zong Lennon. George Martin was direct verkocht, vertelde hij later. Het was het begin van vele interessante sessies waarbij Strawberry Fields Forever als een waar kunststuk in elkaar werd gecomponeerd, gearrangeerd en gemonteerd. Het dromerige verhaal waarin John Lennon zijn jeugdherinneringen uit Liverpool verwerkte, inspireerde Paul McCartney tot het schrijven van zijn eigen Liverpool-verhaal: Penny Lane. Veel meer down to earth, maar minstens zo mooi. Rond de jaarwisseling met 1967 lagen er dus twee prachtige nummers klaar die niet hadden misstaan op het nieuwe Beatlesalbum.

Promotiefoto voor Strawberry Fields Forever

Strawberry Fields Forever en Penny Lane kwamen niet op nummer 1
Begin 1967 werd het hoog tijd voor een nieuwe Beatlessingle. De opnamesessies voor Sgt. Pepper waren nog in volle gang en het album was nog lang niet gereed. Onder druk van manager Brian Epstein, die vond dat de band met iets heel goeds moest komen, leverde George Martin Strawberry Fields Forever en Penny Lane aan. Twee ijzersterke nummers die als een zogenaamde Dubbele A-kant zouden werden uitgebracht. De grap met zo'n dubbele A-kant was, dat de verkoopcijfers van de twee nummers apart werden geteld. Dit zorgde ervoor dat The Beatles er voor het eerst (!) niet in slaagden de eerste plaats van de Engelse hitparade te bereiken. De single bleef hangen op nummer twee, vlak achter Release Me van Engelbert Humperdinck. Qua verkoopcijfers hadden The Beatles eigenlijk de nummer 1-plek te pakken. Maar ja, wat doe je er aan...?

Sit back and let the evening go
Toen eind april de Pepper-sessies tot een eind kwamen, was het George Martin die met een voorstel mocht komen over de volgorde waarin de nummers op de elpee zouden komen. The Beatles wilden daarbij graag het laatste woord. De openingstrack van het album lag natuurlijk voor de hand. In het titelnummer Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band stelden The Beatles zich voor als hun alter ego's. Ze kropen in de huid van een fictieve band, heetten het publiek welkom (sit back and let the evening go) en namen de luisteraar als het ware mee op reis het album in. George Martin bepaalde op dit punt ook al dat de Reprise-versie van het liedje eigenlijk de afsluitende song op het album moest worden. Maar dat stelde hem direct al voor een dilemma. Want wat moest hij dan met A Day In The Life, dat zo'n imposant en uitgesponnen slotakkoord had, dat het onmogelijk ergens anders op het album geplaatst kon worden. Hij besloot de Reprise op de één na laatste plek te zetten en te eindigen met A Day In The Life.

De beroemde achterzijde van de elpeehoes van Sgt. Pepper, waarop alle songteksten afgedrukt stonden

Na de openingsnummers kon het echte puzzelwerk beginnen
So far, so good. Nu de andere nummers nog. George Martin, die al heel wat jaren meeliep in de platenindustrie, had altijd geleerd dat je de sterkste nummers op de A-zijde van de elpee moest plaatsen. Hij kwam er niet onderuit om With A Little Help From My Friends na het openingsnummer te plaatsen omdat de band in de laatste maten van dat liedje natuurlijk The one and only Billy Shears introduceerde. Deze Billy Shears kwam aan het woord op With A Little Help. Beide nummers liet hij in elkaar overlopen. Daarmee was iedereen geïntroduceerd en kon het echte puzzelwerk beginnen.

Kant A moest spectaculair eindigen
George Martin vond Lucy In The Sky With Diamonds één van de sterkste nummers die The Beatles voor het album hadden opgenomen. Hij besloot die titel op plek drie te plaatsen. Dat deed hij ook omdat het liedje qua sfeer enorm afweek van de twee openingsnummers. Hij bedacht dat deze enorme switch de luisteraar direct op het puntje van zijn stoel zou doen zitten. Na het dromerige Lucy koos hij ervoor om twee wat luchtigere opvulnummers toe te voegen. Dat werden Getting Better en Fixing A Hole. Om kant A te eindigen met echt sterk materiaal, koos hij vervolgens het serene She's Leaving Home en het zeer bijzondere Being For The Benefit Of Mr. Kite. Martin wilde er op Kant A spectaculair uit. Dat is zeker gelukt. De vreemde structuur en geluidscollage van Mr. Kite zouden de luisteraar meenemen tot voorbij de grenzen van wat als reguliere popmuziek beschouwd werd in die tijd.

Time for Tea tijdens de Pepper-sessies

George Martin had geen idee wat hij met Within You Without You moest
En toen was er natuurlijk nog het Indiase Within You Without You, de bijzondere bijdrage die George Harrison voor Sgt. Pepper had aangeleverd. Dit was een track die zo afweek van alle andere nummers, gebaseerd op een klassieke Indiase compositie van Ravi Shankar, dat het werkelijk de vraag was waar zo'n nummer het beste tot z'n recht zou komen. Het was voor George Martin duidelijk dat het liedje beslist niet aan het einde van één van de twee zijdes terecht mocht komen. Tegelijkertijd paste het ook eigenlijk nergens tussen. Dus besloot hij er kant B mee te openen. Gewoon omdat dat de enige plek was die leek te passen. De wat honende lachgeluiden, waarmee het zware nummer relativerend eindigt, brachten de producer op het idee om er het lichtvoetige When I'm 64 achteraan te plakken. Een fantastische vondst. Maar oef...wat een contrast tegelijkertijd!

Op elk album moest er ook plek zijn voor een compositie van George Harrison

Lovely Rita werd niet als één van de sterkste nummers beschouwd
Lovely Rita mag door velen als een heerlijk nummer worden beschouwd, George Martin was er om de één of andere reden niet zo gek op. Net als op Kant A plaatste hij de (in zijn ogen) 'zwakste' nummers in het midden van de serie. Zodoende kreeg Rita plek drie. Alles viel op zijn plek toen hij ontdekte de dierengeluiden aan het einde van Good Morning Good Morning heel mooi aansloten bij het gitaargeluid waarmee de Reprise begint. Zo was het hem precies duidelijk waar dit nummer moest komen. Met A Day In The Life als magistraal slotstuk, was de puzzel gelegd. Ik moet zeggen dat ik de redenatie achteraf precies kan volgen. Dat is nog wel iets anders dan beginnen met niets en de puzzel moeten leggen. Ik besef het goed!

Welke liedjes hadden moeten wijken?
Even terug naar Strawberry Fields Forever en Penny Lane, de nummers die volgens George Martin eigenlijk een plek op het album hadden moeten krijgen. Hij noemde het dus een enorme persoonlijke fout dat hij een andere keus maakte. Stel dat die twee kunststukjes inderdaad aan Sgt. Pepper waren toegevoegd, welke nummers hadden daarvoor dan moeten wijken? George Martin zei daarover dat Within You Without You daarvoor in aanmerking zou zijn gekomen. Maar ook weer niet. Hij wilde immers niet de traditie doorbreken dat George Harrison voor elk album ook een compositie mocht aanleveren. Als we die trackt dus buiten beschouwing laten, valt bij Martin de keuze op When I'm 64 en Lovely Rita. Die twee schilderijtjes hadden wat hem betreft moeten wijken voor Strawberry Fields Forever en Penny Lane. Had jij een andere keus gemaakt?